Po ostatnich zmianach w polskim prawie spadkowym z listopada 2023 r. krąg spadkobierców ustawowych uległ znacznemu zawężeniu. Z tego artykułu dowiesz się, w jakiej kolejności i w jaki sposób spadkobiercy mogą odrzucić spadek oraz jakie są konsekwencje takiego działania. Przyjrzyjmy się praktycznym przykładom oraz zasadom, które obecnie obowiązują.

Odrzucenie spadku: Kto może odrzucić spadek?

Spadkobiercy odrzucają spadek w kolejności, w jakiej zostali powołani do dziedziczenia, czyli zgodnie z wolą spadkodawcy (jeśli istnieje testament) lub według przepisów o dziedziczeniu ustawowym. Proces odrzucenia spadku można przeprowadzić zarówno przed sądem, jak i u notariusza, co daje spadkobiercom większą elastyczność w podejmowaniu decyzji.

Przykład:

Pan Ireneusz sporządził testament, w którym do spadku powołał swoją mamę. Gdyby ona nie chciała lub nie mogła przyjąć spadku, kolejną osobą, która schedę przyjmie lub odrzuci, jest ojciec spadkodawcy. Jeśli więc matka pana Ireneusza zdecyduje się na odrzucenie spadku, spadek zostanie przekazany ojcu spadkodawcy.

Kolejność odrzucania spadku według dziedziczenia ustawowego

W przypadku braku testamentu, spadek przechodzi na spadkobierców ustawowych, a procedura odrzucenia spadku następuje zgodnie z kolejnością dziedziczenia określoną w Kodeksie cywilnym.

Ważne: Odrzucenie spadku skutkuje wyłączeniem spadkobiercy z dziedziczenia, co oznacza, że jest traktowany jakby nie dożył otwarcia spadku. Dzięki temu do dziedziczenia zostają powołani kolejni spadkobiercy.

Przykład:

Pan Jan zmarł, pozostawiając jedyną córkę Joannę, ponieważ jego żona zmarła kilka lat wcześniej. Pan Jan nie pozostawił testamentu, więc całość spadku przypada Joannie. Ma ona sześć miesięcy na ewentualne odrzucenie spadku. Jeżeli to zrobi, prawo do odrzucenia przejdzie na jej dzieci.

Nowy krąg spadkobierców ustawowych po zmianach z 15 listopada 2023

Od czasu nowelizacji krąg spadkobierców ustawowych został zawężony — nie należą już do niego dalsi zstępni dziadków spadkodawcy, czyli cioteczne i stryjeczne wnuki oraz dalsi krewni. Spójrzmy teraz na kolejność dziedziczenia ustawowego zgodnie z aktualnymi przepisami.

Kolejność Dziedziczenia

• Małżonek i dzieci: Pierwszeństwo w dziedziczeniu mają dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Jeśli dziecko spadkodawcy zmarło wcześniej, jego udział przypada jego dzieciom (czyli wnukom spadkodawcy) i odpowiednio dalszym zstępnym, np. prawnukom.
• Małżonek i rodzice: Jeśli spadkodawca nie miał zstępnych (czyli dzieci, wnuków itp.), dziedziczenie przysługuje jego małżonkowi oraz rodzicom. W razie braku zarówno zstępnych, jak i małżonka, cały spadek przypadnie rodzicom.
• Małżonek i rodzeństwo: Jeśli jedno z rodziców spadkodawcy nie żyje, udział dziedziczenia przypada rodzeństwu spadkodawcy. Jeśli któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, jego udział przypadnie zstępnym (siostrzeńcom i bratankom).
• Dziadkowie: W braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i ich zstępnych oraz małżonka, spadek dziedziczą dziadkowie spadkodawcy. W sytuacji, gdy dziadkowie nie żyją, ich udział przypadnie ich dzieciom.
• Pasierbowie: Jeśli spadkodawca nie miał krewnych ani małżonka, spadek przypada dzieciom małżonka, o ile żadne z rodziców pasierba nie żyje.
• Gmina i Skarb Państwa: W ostateczności, w braku wszystkich wymienionych spadkobierców, spadek przechodzi na gminę miejsca ostatniego zamieszkania spadkodawcy lub na Skarb Państwa.

Przykłady dziedziczenia po zmianach

1. Małżonek i DzieciPani Kinga zapisała spadek swojemu partnerowi. Jeśli partner odrzuci spadek, zgodnie z ustawą do dziedziczenia zostaną powołani jej dzieci.
2. Gmina i Skarb PaństwaGdy spadkodawca nie pozostawił żadnych krewnych, spadek przypadnie gminie lub Skarbowi Państwa.

Podsumowanie

Zmiany w prawie spadkowym z 2023 r. uprościły krąg spadkobierców ustawowych, co może być korzystne w sytuacjach, gdzie spadek przechodzi na bardziej bezpośrednich krewnych. Znajomość zasad odrzucenia spadku pozwala na świadome podjęcie decyzji i uniknięcie ewentualnych zobowiązań, które mogą być związane z dziedziczeniem.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1237)