Skład Krajowej Rady Sądownictwa, sformułowany poprzez zmiany w ustawie o KRS z grudnia 2018 roku, został zakwestionowany jako niezgodny z artykułem 187 Konstytucji. W rezultacie organ ten nie spełnia standardów niezależności od władzy wykonawczej i ustawodawczej. Profesor Adam Bodnar, nowy minister sprawiedliwości, skierował pismo do sędziowskich koordynatorów ds. współpracy międzynarodowej i praw człowieka w sprawach karnych i cywilnych, w którym zauważa, że sędzia mianowany przy udziale tego organu nie może być uznany za niezależnego i bezstronnego.
W jednym z wczesnych dokumentów skierowanych do sędziów, minister odwołuje się do precedensów prawnych, jakie znajdują się w orzecznictwach: Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (wyroki w sprawach: Reczkowicz przeciwko Polsce z dnia 22 lipca 2021 r. – skarga nr 43447/19, Dolińska-Ficek i Ozimek przeciwko Polsce z dnia 8 listopada 2021 r. – skargi nr 49868/19 i 57511/19, Advance Pharma sp. z o.o. przeciwko Polsce z dnia 7 lutego 2022 r. — skarga nr 1469/20, Broda i Bojara przeciwko Polsce z dnia 29 czerwca 2021 r. — skargi nr 26691/18 i 27367/18, Grzęda przeciwko Polsce z dnia 15 marca 2022 r. – skarga nr 43572/18, Wałęsa przeciwko Polsce z dnia 23 listopada 2023 r. — skarga nr 50849/21), wyroki Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (z dnia 19 listopada 2019 r. – sprawa AK z połączonych skarg C 585/18, C 624/18, C 625/18, wyrok Wielkiej Izby Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 6 października 2021 r. w sprawie o sygn. C-487/19), orzeczenia polskiego Sądu Najwyższego (wyrok z dnia 5 grudnia 2019 r. III PO 7/18, OSNP 2020/4/38, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 2020 r. III PO 8/18, OSNP 2020/10/114, uchwałę połączonych Izb Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2020 r. (BSA 1-4110-1/20) oraz orzeczenia Naczelnego Sądu Administracyjnego (m.in. postanowienie z dnia 26 czerwca 2019 r. Il GOK 2/18, wyrok z dnia 11 października 2021 r., Il GOK 9/18, wyroki w sprawach Il GOK 10/18, Il GOK 11/18, Il GOK 12/18, Il GOK 13/18, Il GOK 14/18 z dnia 21 września 2021 r.).
Upolitycznione nominacje
Minister podkreśla, że w Polsce hierarchia aktów prawnych jasno wskazuje, że Konstytucja RP stanowi najwyższy akt prawa, a następnie plasują się umowy międzynarodowe ratyfikowane za zgodą Sejmu, ustawy, oraz akty wykonawcze niższego rzędu, takie jak rozporządzenia. Co więcej, organami odpowiedzialnymi za interpretację prawa Unii Europejskiej i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka są Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejski Trybunał Praw Człowieka. Minister zwraca uwagę na problem upolitycznionego wyboru sędziów i zjawiska „efektu mrożącego”.
– W okresie ostatnich kilku lat, zarówno hierarchia aktów prawnych jak i konstytucyjnie gwarantowany trójpodział władzy, uległy głębokiemu zaburzeniu poprzez deprecjację znaczenia szeregu wiążących Polskę umów międzynarodowych oraz znaczące osłabienie gwarancji niezależności sądownictwa. W okresie tym wprowadzono szereg zmian legislacyjnych, które — po ograniczeniu efektywnej kontroli konstytucyjności — zmierzały m.in. do podważenia niezależności sądownictwa poprzez upolitycznienie trybu wyboru sędziów-członków Krajowej Rady Sądownictwa, czy zapewnieniu Ministrowi Sprawiedliwości nadmiernie szerokich uprawnień personalnych i procesowych w ramach postępowań dyscyplinarnych. Co więcej, pozbawiony niezależności i działający w wadliwym składzie (z udziałem sędziów, wybranych na miejsca uprzednio prawidłowo obsadzone) Trybunał Konstytucyjny wydał kilka orzeczeń podważających obowiązywanie na terenie Polski prawa Unii Europejskiej, a także Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Nowelizacja ustawy — prawo o ustroju sądów powszechnych (tzw. „ustawa kagańcowa”) umożliwiła z kolei karanie sędziów za treść orzeczeń zmierzających do wdrożenia standardów wynikających z wiążących Polskę umów międzynarodowych i Traktatu o Unii Europejskiej oraz implementacji orzecznictwa trybunałów międzynarodowych – pisze.
POLECAMY: Duda wręczył kolejne wadliwe prawnie nominacje na stanowiska neosędziów i neoasesorów
Dodatkowo, w swoim wystąpieniu podkreśla, że te narzędzia zostały skutecznie wykorzystane poprzez inicjowanie nieuzasadnionych postępowań dyscyplinarnych przeciwko sędziom, którzy odwoływali się w swoich decyzjach do prawa Unii Europejskiej i Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Ten sposób działania wyraźnie dążył do wywołania wśród sędziów „efektu mrożącego”.
– Wszystko to doprowadziło do efektywnego obniżenia poziomu ochrony praw i wolności obywatelskich, w tym prawa do rzetelnego procesu, które w podobnym stopniu winno podlegać ochronie zarówno w świetle polskiej Konstytucji, jak i wiążących Polskę umów międzynarodowych, w tym art. 19 TUE, oraz art. 6 EKPC – zaznacza.
Minister zwraca uwagę, że sędzia powinien być zaznajomiony z orzecznictwem dotyczącym neosędziów.
Jednocześnie apeluje do koordynatorów, aby wypełniając swoje obowiązki zgodnie z art. 16d ustawy o ustroju sądów powszechnych, które obejmują m.in. udzielanie informacji sędziom, asesorom sądowym, referendarzom sądowym i asystentom sędziów na ich wniosek, dotyczących treści standardów wynikających z Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz istotnego bieżącego orzecznictwa Sądu Najwyższego i organów międzynarodowych, przywiązali szczególną wagę do orzecznictwa „dotyczącego statusu osób powołanych na stanowiska sędziowskie z udziałem neoKRS w składzie ukształtowanym ustawą z dnia 8 grudnia 2017 r.”
– Zwracam również uwagę Państwa, że obecnie przed ETPCz toczy się ponad 300 spraw, których tłem są wprowadzone na przestrzeni ostatnich lat zmiany ustaw dotyczących sądownictwa. Szereg spraw z tego zakresu jest również rozpoznawanych przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zachęcam Państwa do uważnego śledzenia dynamicznie rozwijającego się orzecznictwa TSUE i ETPC dotyczącego trzeciej władzy, oraz do udziału w szkoleniach dotyczących omawianej problematyki, w tym w wydarzeniach organizowanych przez Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w ramach projektu edukacyjnego „Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE” – zaznacza i zapowiada organizowanie przez MS w najbliższym czasie seminariów i szkoleń na temat znaczenia orzecznictwa TSUE i ETPCz, dotyczącego niezależności sądownictwa.
