Niekiedy strony próbują uczynić z kary umownej narzędzie absolutne – niezależne od winy dłużnika. Tymczasem, jak przypomniał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z lipca 2024 roku, zgodnie z art. 483 Kodeksu cywilnego kara umowna może być zastrzeżona wyłącznie za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, za które ponosi odpowiedzialność dłużnik.
Sąd Najwyższy podkreślił jednoznacznie:
„Jeżeli dłużnikowi wina w rozumieniu prawa cywilnego nie może zostać przypisana, to nie może on za konkretną okoliczność odpowiadać poprzez karę umowną.”
Oznacza to, że wszelkie próby obejścia tej zasady poprzez umowne rozszerzanie podstaw do naliczania kary – np. na przypadki zdarzeń losowych lub niezależnych od stron – mogą zostać zakwestionowane i uznane za nieskuteczne.
Wysokość kary umownej – jak nie przesadzić?
Kolejnym istotnym aspektem jest proporcjonalność wysokości kary umownej. Choć strony mają znaczną swobodę w jej ustalaniu, to nie jest ona nieograniczona. Zarówno doktryna, jak i orzecznictwo, dopuszczają możliwość miarkowania kary umownej przez sąd – szczególnie gdy zostanie ona uznana za rażąco wygórowaną.
W umowach zawieranych z konsumentami należy zachować szczególną ostrożność. Wysokość kary musi odpowiadać rzeczywistej szkodzie – w przeciwnym razie może zostać uznana za klauzulę niedozwoloną, co z kolei prowadzi do jej nieważności i może skutkować zarzutem naruszenia zbiorowych interesów konsumentów.
Jak skutecznie zastrzec karę umowną?
Aby zabezpieczyć swoje interesy w sposób skuteczny i zgodny z prawem, warto przestrzegać kilku kluczowych zasad:
- Sformułuj postanowienia precyzyjnie – unikaj ogólników i wskazuj konkretne naruszenia, które skutkują karą.
- Określ maksymalną wysokość kary – np. poprzez naliczanie jej za każdy dzień opóźnienia, ale z limitem końcowym.
- Nie zastrzegaj kary za zdarzenia niezależne od dłużnika – musi istnieć wina w rozumieniu prawa cywilnego.
- Uwzględnij konsumentów – w relacjach B2C kara musi być proporcjonalna do szkody i zgodna z prawem konsumenckim.
Wnioski: Umowa to nie wszystko – liczy się precyzja i zgodność z prawem
Dobrze skonstruowana klauzula kary umownej może okazać się kluczowym elementem zabezpieczenia interesów strony. Jednak by była skuteczna, musi być oparta na przepisach prawa i aktualnym orzecznictwie. Brak winy dłużnika, rażąco wygórowana kwota lub nieostre postanowienia mogą skutecznie uniemożliwić wyegzekwowanie należności. Warto więc przy formułowaniu umów korzystać z pomocy prawnika lub specjalisty, który zadba o zgodność zapisów z przepisami i linią orzeczniczą.
