Przełomowe orzeczenia sądów w całej Polsce otwierają drogę do odzyskania pieniędzy za opłaty cmentarne, które przez lata budziły ogromne kontrowersje. Wojewódzkie Sądy Administracyjne, a także Naczelny Sąd Administracyjny, coraz częściej stają po stronie obywateli, uznając wiele opłat narzucanych przez zarządców cmentarzy komunalnych za bezprawne. Chodzi między innymi o dodatkowe koszty za przedłużenie prawa do grobu, opłaty eksploatacyjne czy administracyjne, które nie wynikają wprost z przepisów prawa. W efekcie tysiące Polaków, którzy w ostatnich latach ponieśli takie wydatki, mogą teraz ubiegać się o ich zwrot. Sprawą zajmują się już prokuratury, które z urzędu kontrolują uchwały samorządowe w kolejnych miastach. Kluczowe jest jednak, aby działać szybko, ponieważ roszczenia finansowe ulegają przedawnieniu. Wyjaśniamy, które opłaty zostały zakwestionowane i jak krok po kroku złożyć wniosek o zwrot niesłusznie pobranych należności.
Jakie opłaty cmentarne sądy uznają za bezprawne?
Podstawą prawną funkcjonowania cmentarzy w Polsce jest ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z 1959 roku. Ten dokument precyzyjnie określa, jakiego rodzaju opłaty mogą być pobierane przez zarządców nekropolii komunalnych. Zgodnie z jej zapisami, gminy mają prawo do pobierania opłaty za udostępnienie miejsca pochówku na okres 20 lat oraz opłaty za przedłużenie tego prawa na kolejne 20 lat. Jest to jedyny katalog opłat, który ma bezpośrednie umocowanie w ustawie.
Mimo to, wiele samorządów przez lata rozszerzało ten katalog w swoich wewnętrznych regulaminach i uchwałach. Przykładem jest głośna sprawa uchwały Rady Miejskiej w Radomiu, która wprowadzała szeroki cennik usług, obejmujący m.in. opłaty za korzystanie z infrastruktury cmentarnej czy różnego rodzaju opłaty administracyjne. Sądy administracyjne, analizując takie przypadki, konsekwentnie orzekają, że samorządy nie mają prawa do tworzenia nowych, dodatkowych opłat, które nie są przewidziane w ustawie.
W rezultacie za niezgodne z prawem uznawane są najczęściej takie pozycje jak:
- Opłaty za tzw. „dochowanie” do istniejącego grobu, czyli pochówek kolejnej osoby w tym samym miejscu.
- Opłaty eksploatacyjne lub za korzystanie z infrastruktury cmentarnej (np. za wodę, wywóz śmieci) po upływie 20 lat.
- Opłaty administracyjne niezwiązane bezpośrednio z ceremonią pogrzebową.
- Dodatkowe opłaty za wjazd samochodem na teren cmentarza w celu przeprowadzenia prac kamieniarskich.
- Opłaty za przedłużenie prawa do grobów murowanych przeznaczonych do pochowania więcej niż jednej osoby.
Każda z tych opłat, jeśli nie stanowi bezpośrednio opłaty za grób na 20 lat, może być podstawą do ubiegania się o zwrot pieniędzy.
Przełomowe wyroki sądów. Fala unieważnień w całej Polsce
W ostatnich latach obserwujemy prawdziwą falę orzeczeń sądowych, które porządkują kwestię opłat cmentarnych. Te wyroki stanowią silny argument dla osób domagających się zwrotu pieniędzy. Jednym z kluczowych orzeczeń był wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z 2024 roku. Sąd jednoznacznie stwierdził, że legalna jest wyłącznie opłata za pochówek oraz ewentualne przedłużenie prawa do miejsca na kolejne 20 lat. Wszystkie inne koszty, jak opłaty eksploatacyjne, zostały uznane za bezpodstawne prawnie.
Podobne stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny we wrześniu 2023 roku, który zakwestionował uchwałę Rady Miasta Rzeszowa. Spór dotyczył opłat za przedłużenie praw do grobów przeznaczonych dla większej liczby osób. NSA orzekł, że ustawa nie przewiduje takiego rozszerzania katalogu opłat i gmina nie może ich dowolnie kreować. To orzeczenie ma fundamentalne znaczenie, ponieważ potwierdza na najwyższym szczeblu sądownictwa administracyjnego, że praktyki wielu samorządów były niezgodne z prawem.
Do tej serii dołączył również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie, który w marcu 2024 roku rozpatrywał skargę Prokuratury Okręgowej w Radomiu na wspomnianą uchwałę dotyczącą cmentarza komunalnego. Sąd stwierdził nieważność całej uchwały oraz jej załączników, podkreślając, że zawarte w nich opłaty za groby, płyty nagrobne czy usługi pogrzebowe narzucane przez miasto nie miały podstawy prawnej. Te wyroki tworzą spójną linię orzeczniczą, która daje obywatelom mocne narzędzie w walce o swoje prawa.
Prokuratura wkracza do akcji. Kontrole w kolejnych miastach
Skala problemu bezprawnych opłat cmentarnych jest na tyle duża, że sprawą zainteresowały się organy ścigania. Działania prokuratur nie ograniczają się już tylko do reagowania na skargi obywateli. Coraz częściej prokuratorzy podejmują działania z urzędu, analizując lokalne przepisy i inicjując postępowania sądowe w celu ich unieważnienia. To wyraźny sygnał, że państwo dostrzegło systemowe nieprawidłowości.
Doskonałym przykładem jest Prokuratura Okręgowa w Koszalinie, która rozpoczęła kompleksowe postępowania kontrolne dotyczące uchwał i zarządzeń w kilku miastach regionu. Kontrolą objęto między innymi regulaminy cmentarzy w Koszalinie, Kołobrzegu, Szczecinku, Wałczu oraz Białogardzie. Celem prokuratorów jest sprawdzenie, czy na tych terenach, podobnie jak w innych częściach Polski, nie doszło do naruszenia ustawy o cmentarzach. Jeżeli analiza wykaże, że uchwały są niezgodne z prawem, prokuratura skieruje skargi do sądów administracyjnych z wnioskiem o ich unieważnienie.
Działania prokuratury mają ogromne znaczenie dla mieszkańców. Po pierwsze, potwierdzają one wagę problemu i nadają mu oficjalny charakter. Po drugie, unieważnienie uchwały przez sąd na wniosek prokuratora stanowi niepodważalną podstawę do dochodzenia roszczeń przez osoby, które wcześniej uiściły zakwestionowane opłaty. To znacznie ułatwia proces odzyskiwania pieniędzy, ponieważ obywatel nie musi już samodzielnie udowadniać bezprawności opłaty – robi to za niego sąd.
Jak odzyskać pieniądze za bezprawne opłaty? Krok po kroku
Jeśli w ciągu ostatnich lat poniosłeś koszty związane z utrzymaniem grobu na cmentarzu komunalnym, a opłaty te zostały uznane przez sądy za bezprawne, masz pełne prawo ubiegać się o ich zwrot. Procedura nie jest skomplikowana, ale wymaga przygotowania odpowiedniego wniosku. Co najważniejsze, należy pamiętać o terminach – roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.
Kluczową informacją jest trzyletni termin przedawnienia roszczeń. Oznacza to, że możesz domagać się zwrotu opłat poniesionych w ciągu ostatnich trzech lat. Termin ten liczy się od momentu, w którym dowiedziałeś się o bezprawności opłaty, co często zbiega się z datą uprawomocnienia wyroku unieważniającego uchwałę.
Aby rozpocząć procedurę, należy przygotować pisemny wniosek o zwrot nienależnie pobranej opłaty. Chociaż nie ma jednego, oficjalnego wzoru, dokument powinien zawierać następujące elementy:
- Twoje dane: imię, nazwisko, adres zamieszkania oraz numer telefonu lub e-mail.
- Dane adresata: Urząd Miasta lub Zarząd Cmentarzy Komunalnych – w zależności od tego, która jednostka pobrała opłatę.
- Opis sprawy: Dokładnie wskaż, kiedy, za jaką usługę i jaką kwotę zapłaciłeś. Powołaj się na konkretny wyrok sądu unieważniający uchwałę, jeśli taki zapadł w Twojej gminie.
- Wniosek: Sformułuj jasne żądanie zwrotu konkretnej kwoty jako pobranej bez podstawy prawnej.
- Załączniki: Dołącz kopie dokumentów potwierdzających poniesienie opłaty (faktura, potwierdzenie przelewu, paragon).
- Podpis i data.
Taki wniosek należy złożyć osobiście w urzędzie lub wysłać listem poleconym. W przypadku odmowy zwrotu pieniędzy, kolejnym krokiem może być złożenie skargi do sądu administracyjnego lub zwrócenie się o pomoc do Miejskiego Rzecznika Konsumentów lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
