W ostatnich tygodniach w całej Polsce notowany jest gwałtowny wzrost liczby zgłoszeń obywatelskich, trafiających do urzędów skarbowych, nadzoru budowlanego, inspektoratów pracy czy gminnych wydziałów ochrony środowiska. Źródło? Najczęściej anonimowe donosy sąsiadów, którzy zwracają uwagę na nielegalne wynajmy, samowole budowlane, nieopodatkowane działalności gospodarcze czy nieprawidłowe zrzuty ścieków.
Jak wynika z informacji uzyskanych od kilku wojewódzkich inspektoratów, liczba zgłoszeń wzrosła nawet o kilkaset procent w porównaniu do tego samego okresu w roku ubiegłym. W niektórych gminach urzędnicy alarmują, że muszą tworzyć dodatkowe zespoły kontrolne, by w ogóle móc zareagować na napływające zawiadomienia.
Co zgłaszają sąsiedzi?
Najczęściej zgłaszane przypadki to:
- Nielegalne wynajmowanie pokoi lub domków turystycznych bez rejestracji działalności gospodarczej.
- Niezgłoszone budowy i przeróbki – w tym popularne ostatnio rozbudowy domków letniskowych i garaży.
- Nieopodatkowana działalność usługowa – np. kosmetyczki, fryzjerki czy mechanicy pracujący „na czarno” w prywatnych posesjach.
- Zanieczyszczanie środowiska – zrzuty szamba bez zgody, spalanie śmieci w piecach, hałas.
Wzrost liczby donosów w dużej mierze przypisuje się latu i nasileniu ruchu turystycznego, ale także rosnącej świadomości społecznej oraz lokalnym konfliktom sąsiedzkim. Nie bez znaczenia są również zmiany w przepisach umożliwiające łatwiejsze zgłaszanie nieprawidłowości online – przez ePUAP, formularze na stronach urzędów czy anonimowe linie zgłoszeniowe.
Reakcje urzędów: więcej kontroli i mniej pobłażliwości
Skala zgłoszeń zmusiła urzędy do intensyfikacji działań. Jak potwierdzają przedstawiciele Inspekcji Nadzoru Budowlanego, w ostatnich tygodniach prowadzą one nawet po kilkanaście kontroli dziennie w pojedynczych gminach.
– Działamy zgodnie z procedurami. Każde zgłoszenie musi zostać zarejestrowane, a jeśli zawiera konkretne dane – weryfikujemy je w terenie – mówi jeden z inspektorów budowlanych w województwie pomorskim.
Podobnie wypowiadają się urzędnicy skarbowi i pracownicy urzędów gmin:
– Nie możemy ignorować zawiadomień, nawet anonimowych. Jeśli zgłoszenie wskazuje konkretny adres, rodzaj działalności i inne szczegóły – musimy je sprawdzić.
W efekcie coraz częściej dochodzi do nakładania mandatów, wszczynania postępowań administracyjnych, a nawet kierowania spraw do prokuratury.
Co grozi osobie kontrolowanej?
Konsekwencje dla osób, których działalność została zgłoszona, mogą być poważne:
- Grzywny za brak rejestracji działalności gospodarczej (nawet do 5 tys. zł).
- Kary za samowole budowlane, nakazy rozbiórek lub legalizacji (kosztowne i czasochłonne).
- Kontrole skarbowe i domiary podatkowe za działalność „na czarno”.
- Mandaty za zanieczyszczanie środowiska – np. za nielegalne spalanie odpadów lub zrzut nieczystości do gruntu.
Co istotne, nawet jeśli kontrola nie potwierdzi całkowicie wszystkich zarzutów, sama wizyta może skutkować wykryciem innych nieprawidłowości – np. w zakresie instalacji, planów zagospodarowania czy podatków lokalnych.
Dlaczego Polacy donoszą?
Zjawisko masowego donosicielstwa nie jest nowe, ale eksperci podkreślają, że obecna skala jest bezprecedensowa.
– Sąsiedzi stali się bardziej aktywni, często działają z frustracji lub zazdrości. Wzrost cen nieruchomości, podniesione stawki podatków lokalnych, a także wzmożony ruch turystyczny w małych miejscowościach podsycają napięcia – ocenia socjolog dr Ewa Rutkowska.
Zwraca również uwagę na efekt „łatwości zgłaszania” – formularze online, systemy e-kontaktu z urzędami oraz całkowita anonimowość powodują, że bariera psychologiczna znika. W praktyce każdy może zgłosić cokolwiek – nie zawsze zgodnie z rzeczywistością.
Czy donos może być fałszywy?
Tak, ale urzędy nie rozpatrują zgłoszeń przez pryzmat intencji zgłaszającego, tylko treści zgłoszenia. Jeśli donos zawiera konkretne i weryfikowalne dane, urzędnicy są zobowiązani do jego sprawdzenia – bez względu na to, czy jest prawdziwy czy nie.
Fałszywe zgłoszenia mogą skutkować nadużywaniem zasobów administracyjnych, ale brak odpowiedzi na zgłoszenie wiązałby się z ryzykiem zaniechania obowiązku służbowego. W przypadku celowego pomawiania – istnieje możliwość ścigania z art. 234 kodeksu karnego, jednak dotyczy to jedynie sytuacji, gdy zgłaszający nie działa anonimowo.
Jak się zabezpieczyć?
Dla właścicieli posesji, przedsiębiorców i osób prowadzących działalność usługową kluczowe jest:
- Rejestrowanie działalności i zgłaszanie zmian do CEIDG lub urzędów gminy.
- Sprawdzanie zgodności budowy z planem zagospodarowania i zgłoszenia robót budowlanych.
- Posiadanie dokumentacji przy wynajmie – nawet krótkoterminowym.
- Utrzymywanie poprawnych relacji sąsiedzkich, które nierzadko są pierwszą linią obrony.
Perspektywy: czy to koniec prywatności?
Eksperci są zgodni – obecny trend się utrzyma, zwłaszcza w kontekście wzmożonego nadzoru nad „szarą strefą” oraz zwiększonego zainteresowania służb skarbowych wpływami z turystyki i usług lokalnych.
Lato 2025 zapowiada się nie tylko jako sezon intensywnych wyjazdów, ale również jako czas masowych kontroli i urzędniczej aktywności, która – choć potrzebna – może budzić poczucie inwigilacji.
W praktyce oznacza to, że każdy, kto prowadzi choćby najmniejszą formę działalności czy inwestycji na swojej działce, powinien liczyć się z tym, że czujny sąsiad może powiadomić odpowiednie służby – i kontrola może pojawić się szybciej, niż się spodziewa.
