Dezubekizacja: Miliardy z Budżetu na Emerytury PRL? Sądowe Odwrócenie Skutków Ustawy

Ustawa dezubekizacyjna, która w zamyśle twórców miała być sztandarowym sukcesem i symbolem rozliczeń z przeszłością PRL, przekształciła się w jedno z największych obciążeń finansowych dla budżetu państwa. Zamiast oszczędności, generuje miliardowe koszty, a sądy masowo przywracają świadczenia byłym funkcjonariuszom. Skarb Państwa wypłacił już ponad 2,5 miliarda złotych, a to wcale nie koniec rosnących wydatków. Dlaczego tak się dzieje i jakie są długoterminowe konsekwencje dla finansów publicznych?

Miliardowy Rachunek dla Państwa: Geneza i Skutki Ustawy Dezubekizacyjnej

Uchwalona przez Prawo i Sprawiedliwość w 2016 roku ustawa dezubekizacyjna miała na celu odebranie przywilejów emerytalnych i rentowych osobom, które służyły w aparacie bezpieczeństwa PRL. Jej głównym założeniem było obniżenie świadczeń byłych funkcjonariuszy służb mundurowych do poziomu nie wyższego niż średnie świadczenie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Dotknęło to blisko 39 tysięcy osób, które w ocenie ustawodawcy, nie zasługiwały na wysokie świadczenia ze względu na swoją przeszłość.

Jednak to, co miało być symbolem sprawiedliwości dziejowej i źródłem oszczędności, szybko zamieniło się w kosztowną batalię prawną. Z danych przedstawionych przez wiceministra MSWiA Wiesława Szczepańskiego wynika, że do tej pory państwo musiało wypłacić byłym funkcjonariuszom już ponad 2,5 miliarda złotych. Kwota ta nieustannie rośnie, stawiając pod znakiem zapytania efektywność i celowość całego przedsięwzięcia.

Fala Odwołań i Przełomowe Wyroki Sądów

Reakcją na obniżenie świadczeń była masowa fala odwołań. Aż 27 tysięcy z 39 tysięcy poszkodowanych byłych funkcjonariuszy zdecydowało się na drogę sądową, kwestionując decyzje Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA. Początkowo sprawy te były wstrzymywane w oczekiwaniu na rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego, który miał ocenić zgodność ustawy z Konstytucją. Jednak Trybunał nie podjął rozpatrywania ustawy w tym zakresie, co otworzyło drogę sądom powszechnym.

Kluczowy okazał się wyrok Sądu Najwyższego, który stwierdził, że każde obniżenie emerytury należy oceniać indywidualnie, biorąc pod uwagę charakter służby i konkretne okoliczności. Ta interpretacja podważyła automatyzm, na którym opierała się ustawa, i stała się podstawą dla tysięcy pozytywnych rozstrzygnięć na rzecz świadczeniobiorców. Pierwszy prawomocny wyrok korzystny dla byłego funkcjonariusza zapadł w 2021 roku, otwierając tym samym drogę do masowych zwrotów odebranych pieniędzy.

Szczegółowy Rachunek: Jak Rosną Koszty Dezubekizacji?

Analizując dane, widać wyraźnie, jak dynamicznie rosły zobowiązania państwa. Od 2021 do końca 2023 roku Zakład Emerytalno-Rentowy MSWiA zrealizował 8,4 tysiąca wyroków sądowych, wypłacając byłym funkcjonariuszom łącznie 1,3 miliarda złotych. To był dopiero początek.

Po zmianie władzy, od grudnia 2023 roku do lipca 2025 roku, tempo wypłat jeszcze przyspieszyło. W tym okresie kolejne 6,6 tysiąca spraw zakończyło się wypłatami na kwotę 1,2 miliarda złotych. Łącznie daje to ponad 15 tysięcy pozytywnie rozpatrzonych wyroków i sumę przekraczającą 2,5 miliarda złotych. Warto podkreślić, że te dane obejmują jedynie zrealizowane wyroki – wiele spraw wciąż czeka na rozstrzygnięcie, co oznacza, że ostateczny rachunek będzie jeszcze wyższy.

Dodatkowe Obciążenia: Koszty Sądowe i Administracyjne

Miliardowe zwroty świadczeń to nie jedyne koszty generowane przez ustawę dezubekizacyjną. Proces sądowy sam w sobie jest kosztowny. Do końca lutego 2025 roku ZER musiał wypłacić 3,5 miliona złotych z tytułu zastępstwa prawnego, pokrywając koszty adwokatów i radców prawnych byłych funkcjonariuszy. Dodatkowy milion złotych resort zapłacił za bezczynność organu w przypadku osób, które składały wnioski, a nie otrzymały decyzji w terminie. Te sumy, choć mniejsze niż same zwroty świadczeń, stanowią kolejne obciążenie dla budżetu państwa, wynikające bezpośrednio z wadliwości i skomplikowania procesu implementacji ustawy.

Aby przyspieszyć procedury i zmniejszyć zaległości, w marcu 2024 roku wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym po wyroku pierwszej instancji korzystnym dla emeryta, ZER automatycznie przywraca świadczenie. Ma to na celu odciążenie sądów i skrócenie czasu oczekiwania na decyzję, ale jednocześnie przyspiesza wypłaty, co natychmiast przekłada się na zwiększone wydatki budżetowe.

Co Dalej z Emeryturami PRL? Prognozy i Nierozstrzygnięte Sprawy

Wciąż w sądach pozostaje ponad 2 tysiące spraw dotyczących dezubekizacji, z czego około 300 apelacji czeka na rozpatrzenie. Jeśli dotychczasowa linia orzecznicza sądów zostanie utrzymana, rachunek dla budżetu państwa może jeszcze znacząco wzrosnąć. Należy pamiętać, że około 11 tysięcy osób nie odwołało się od decyzji ZER z 2017 roku, co oznacza, że potencjalna liczba spraw mogła być jeszcze większa.

Smutnym aspektem jest fakt, że kilka tysięcy byłych funkcjonariuszy, często w podeszłym wieku (wielu z nich miało ponad 70 czy 80 lat), nie doczekało rozstrzygnięcia swoich spraw. Ich walka o przywrócenie świadczeń zakończyła się wraz z ich życiem, co stawia pod znakiem zapytania humanitarny wymiar całej ustawy.

Początkowe szacunki zakładały, że ustawa dezubekizacyjna przyniesie państwu oszczędności rzędu kilkuset milionów złotych rocznie. W praktyce jednak, w ciągu zaledwie czterech lat, państwo wydało ponad osiem razy więcej niż pierwotnie zakładane oszczędności. Ten gigantyczny koszt, wynikający z błędów legislacyjnych i masowych interwencji sądowych, jest wyraźnym przykładem, jak politycznie motywowane ustawy mogą mieć dalekosiężne i kosztowne konsekwencje dla finansów publicznych. Pytanie, czy państwo jest gotowe na dalsze miliardowe wydatki, pozostaje otwarte.