Wielu rodziców planujących zagraniczny wyjazd z dzieckiem nie zdaje sobie sprawy z wymogów prawnych, które mogą mieć wpływ na możliwość przekroczenia granicy. Choć posiadanie paszportu, biletu i rezerwacji hotelu wydaje się wystarczające, w wielu przypadkach konieczna jest również zgoda drugiego rodzica. Jej brak może prowadzić do zatrzymania przez Straż Graniczną, interwencji sądu rodzinnego, a w skrajnych przypadkach – do zakwalifikowania wyjazdu jako uprowadzenia rodzicielskiego.
Kiedy potrzebna jest zgoda drugiego rodzica?
Zgoda drugiego rodzica jest wymagana w każdej sytuacji, gdy oboje rodzice posiadają pełnię władzy rodzicielskiej – czyli najczęściej wtedy, gdy nie doszło do sądowego ograniczenia lub odebrania tej władzy jednemu z nich. Nawet jeśli dziecko na co dzień mieszka tylko z jednym rodzicem, drugi – o ile posiada formalne prawo współdecydowania o miejscu pobytu dziecka – ma głos przy planowaniu podróży za granicę.
Taka sytuacja dotyczy również rodziców rozwiedzionych, żyjących w separacji lub niepozostających w formalnym związku, jeśli nie zapadł żaden wyrok ograniczający prawa rodzicielskie jednemu z nich. Co więcej, nawet ograniczenie władzy rodzicielskiej nie zawsze oznacza jej całkowitą utratę – a to może rodzić obowiązek uzyskania zgody na wyjazd.
Co na ten temat mówi orzecznictwo?
W polskim prawie istnieje jednoznaczna wykładnia, zgodnie z którą wyjazd dziecka za granicę – nawet w celach turystycznych – traktowany jest jako istotna sprawa dziecka. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z 6 marca 1985 r. (III CRN 19/85), taka podróż wymaga zgody obojga rodziców.
Sąd Najwyższy odniósł się również do tej kwestii w postanowieniu z dnia 10 listopada 1971 r. (III CZP 69/71), wskazując, że nawet gdy jeden z rodziców ma wyłączną władzę rodzicielską, drugi może dochodzić swoich praw, jeśli wyjazd uniemożliwi mu utrzymywanie kontaktu z dzieckiem. To może skutkować zakazem wyjazdu wydanym przez sąd rodzinny.
Jaką formę powinna mieć zgoda?
Najlepszym rozwiązaniem jest pisemna zgoda z podpisem i datą, w której drugi rodzic jednoznacznie potwierdza, że wyraża zgodę na wyjazd dziecka za granicę pod opieką drugiego rodzica. W niektórych przypadkach – zwłaszcza przy podróżach poza Unię Europejską lub do krajów wymagających wiz – wskazane jest uzyskanie zgody notarialnej lub poświadczonej przez urząd gminy.
Taki dokument nie jest formalnie wymagany przy odprawie paszportowej, ale może zostać zażądany w przypadku wątpliwości funkcjonariuszy Straży Granicznej – np. gdy dziecko podróżuje tylko z jednym rodzicem i nie ma dokumentu wskazującego na samodzielne prawo do decydowania o podróży.
Jakie są konsekwencje braku zgody?
Brak wymaganej zgody może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych:
Zatrzymanie na granicy – Straż Graniczna może odmówić przekroczenia granicy, jeśli pojawią się wątpliwości co do legalności wyjazdu dziecka.
Sprawa w sądzie rodzinnym – Drugi rodzic może wnieść skargę, co może skutkować postępowaniem o ograniczenie władzy rodzicielskiej lub naruszenie kontaktów.
Zarzut uprowadzenia rodzicielskiego – W skrajnym przypadku wyjazd może zostać potraktowany jako nielegalne uprowadzenie, szczególnie jeśli drugi rodzic zgłosi sprawę do sądu lub służb międzynarodowych.
Warto zaznaczyć, że przepisy te mają na celu ochronę praw dziecka i zapobieganie nielegalnym wywózkom wbrew woli jednego z rodziców. Jednak w praktyce mogą one również komplikować życie rodzicom działającym w dobrej wierze, którzy nie byli świadomi obowiązku uzyskania pisemnej zgody.
Jak zabezpieczyć się przed problemami?
Aby uniknąć przykrych niespodzianek na granicy lub kłopotów po powrocie, warto:
Sprawdzić status władzy rodzicielskiej drugiego rodzica – jeśli nie została ona sądownie ograniczona, konieczna będzie zgoda.
Uzyskać pisemną zgodę na wyjazd – najlepiej z datą, podpisem, a w razie potrzeby także z poświadczeniem notarialnym.
Zabrać ze sobą dokumenty sądowe – np. wyrok rozwodowy, postanowienie o powierzeniu władzy rodzicielskiej lub ograniczeniu kontaktów.
W razie wątpliwości skonsultować się z prawnikiem lub sądem rodzinnym – szczególnie gdy istnieje konflikt między rodzicami lub nie ma jasności co do ich praw.
Świadome planowanie to spokojny wyjazd
W świetle obowiązujących przepisów i orzecznictwa, rodzice planujący wakacje za granicą z dzieckiem powinni działać z wyprzedzeniem. Nawet jeśli relacje między rodzicami są poprawne, pisemna zgoda drugiego z nich może być kluczowym zabezpieczeniem na wypadek kontroli granicznej czy sytuacji kryzysowej.
W dobie rosnącej mobilności i coraz częstszych podróży zagranicznych warto mieć świadomość, że obowiązki wynikające z władzy rodzicielskiej nie kończą się na granicy państwa. Ich zaniedbanie może mieć nie tylko prawne, ale również emocjonalne konsekwencje – zarówno dla rodziców, jak i samego dziecka.
