Polska stoi w obliczu bezprecedensowej inwazji kleszczy. Najnowsze dane medyczne wskazują na dramatyczny wzrost liczby zachorowań na choroby przenoszone przez te pajęczaki, a eksperci ostrzegają, że sezon 2025 może okazać się najgorszym od wielu lat. Zmiany klimatyczne, łagodne zimy i rosnąca temperatura sprawiają, że kleszcze są aktywne niemal przez cały rok, co przekłada się na rekordową liczbę zakażeń.
Alarmujące statystyki: zachorowania rosną w tempie ekspresowym
Dane Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH pokazują dramatyczny obraz sytuacji epidemiologicznej w Polsce. W 2023 roku w Polsce odnotowano aż 659 przypadków zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu, co stanowi znaczny wzrost w porównaniu z poprzednimi latami – 445 przypadków w 2022 r. i 265 w 2019 r. To oznacza niemal dwuipółkrotny wzrost w ciągu zaledwie czterech lat.
Jeszcze bardziej niepokojące są dane dotyczące boreliozy. W 2023 roku odnotowano ponad 25 tysięcy przypadków zachorowań na boreliozę. To prawie dwa razy więcej niż w 2022 roku. Dodatkowo, tylko w pierwszym półroczu 2024 r. odnotowano aż 9134 zachorowania. Według zestawień, które prowadzi Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH, było ich o 1420 więcej (18,4 proc.) niż w tym samym okresie 2023 roku.
W 2022 r. odnotowaliśmy 445 przypadków KZM, w 2023 r. – 659, a rok 2024 zamknęliśmy liczbą 793 przypadków – te liczby jasno pokazują niepokojący trend wzrostowy, który może oznaczać, że 2025 rzeczywiście będzie rekordowym rokiem pod względem liczby zachorowań.
Dlaczego kleszcze stają się coraz większym zagrożeniem?
Głównym winowajcą tej sytuacji są zmiany klimatyczne. Ze względu na ciepłe zimy, okres żerowania kleszczy może się wydłużać w zależności od temperatury. W wyniku zmian klimatycznych kleszcze są znacznie bardziej aktywne, także poza typowym „sezonem kleszczy”, czyli późną jesienią i wczesną wiosną.
Łagodne zimy wpływają na populację drobnych gryzoni, te natomiast mają bezpośrednie przełożenie na populację kleszczy, bo są ich pierwszymi żywicielami. To tworzy niebezpieczny łańcuch biologiczny, w którym każdy ciepły okres zimowy przekłada się na większą liczbę kleszczy w kolejnym sezonie.
Co gorsza, są aktywne już od marca, a ciepłe zimy tylko wydłużają sezon ich żerowania. W praktyce oznacza to, że kleszcze są groźne zarówno dla ludzi, ale również zwierząt. Wbrew pozorom można je spotkać nie tylko w lesie, lecz właściwie wszędzie i to przez cały rok.
Kiedy i gdzie kleszcze są najbardziej aktywne?
Eksperci medyczni jasno definiują okresy szczególnego zagrożenia. Przyjmuje się, że szczyt aktywności rocznej kleszczy przypada na maj-czerwiec i wrzesień-październik. Pajęczaki te rozpoczynają swoją aktywność już na początku wiosny, osiągając dwa wyraźne szczyty: pierwszy przypada na przełom maja i czerwca, drugi – we wrześniu i październiku.
Jednak sezon na kleszcze rozpoczyna się zwykle na przełomie marca/kwietnia i trwa do listopada, a w niektórych przypadkach może trwać jeszcze dłużej. W ciągu dnia kleszcze są najbardziej aktywne od pierwszej rosy do południa, co oznacza, że poranne spacery po lasach i parkach niosą ze sobą szczególne ryzyko.
Geografia zagrożenia: które regiony są najbardziej niebezpieczne?
Rozkład geograficzny zakażonych kleszczy w Polsce nie jest równomierny. Najwięcej zakażonych boreliozą kleszczy jest we wschodniej i centralnej części kraju, czasami nawet do 60-70 proc. To oznacza, że mieszkańcy województw takich jak podlaskie, mazowieckie, lubelskie czy świętokrzyskie znajdują się w strefie szczególnego ryzyka.
Warto jednak podkreślić, że plaga kleszczy w Polsce nie tylko na terenach zielonych, ale coraz częściej też w centrach miast (np. Krakowa). To fundamentalna zmiana w dotychczasowym myśleniu o kleszczach jako zagrożeniu związanym wyłącznie z lasami i terenami wiejskimi.
Choroby przenoszone przez kleszcze: co grozi po ukłuciu?
Kleszcze są wektorami wielu groźnych chorób, z których dwie są szczególnie niebezpieczne dla człowieka:
Borelioza (choroba z Lyme) – najczęstsza choroba przenoszona przez kleszcze w Polsce. Tylko 0,5 do 1,5% osób pokłutych przez kleszcza zachoruje, ale liczba przypadków systematycznie rośnie. Choroba może prowadzić do poważnych powikłań neurologicznych, kardiologicznych i stawowych, jeśli nie zostanie odpowiednio wcześnie wykryta i leczona.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) – znacznie rzadsza, ale o wiele groźniejsza choroba. To groźna choroba mogąca prowadzić do trwałych powikłań neurologicznych. Ponieważ nie istnieje skuteczne leczenie KZM, jedyną skuteczną formą ochrony pozostaje szczepienie.
Profilaktyka i ochrona: jak się chronić przed kleszczami?
W obliczu rosnącego zagrożenia, profilaktyka staje się kluczowa. Eksperci medyczni zalecają:
Szczepienia przeciwko KZM – Eksperci apelują o pilną profilaktykę, zwłaszcza w sezonie wzmożonej aktywności kleszczy. Jest to jedyna skuteczna metoda ochrony przed kleszczowym zapaleniem mózgu.
Odpowiedni ubiór – podczas spacerów w terenach zielonych należy nosić długie spodnie, koszule z długimi rękawami i wysokie buty. Jasne kolory ułatwiają zauważenie kleszczy.
Repelenty – stosowanie środków odstraszających kleszcze na skórę i odzież.
Regularne kontrole – po powrocie z terenów zielonych należy dokładnie sprawdzić całe ciało, zwracając szczególną uwagę na miejsca, gdzie skóra jest cienka (pachy, okolice krocza, za uszami).
Szybkie usuwanie kleszcza – jeśli dojdzie do ukłucia, kleszcza należy usunąć jak najszybciej za pomocą specjalnych szczypczyków lub pęsety, chwytając go jak najbliżej skóry.
Ostrzeżenia lekarzy: „Sytuacja jest bez precedensu”
Lekarze i epidemiolodzy nie ukrywają swojego niepokoju. W ostatnich latach liczba zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) wzrosła kilkukrotnie — ostrzegają specjaliści. Dynamika wzrostu zachorowań jest tak duża, że niektórzy eksperci mówią wręcz o „epidemii” chorób przenoszonych przez kleszcze.
Jednak nie każdy zakażony kleszcz musi przenieść infekcję na człowieka. Trzeba rozsądnie podejść do faktu ukąszenia przez kleszcza, nie ma co przesadnie panikować – uspokajają eksperci, jednocześnie podkreślając wagę szybkiej reakcji i właściwej profilaktyki.
Perspektywy na przyszłość: czy sytuacja się poprawi?
Prognozy na najbliższe lata nie są optymistyczne. Zmiany klimatyczne, które są główną przyczyną wzrostu aktywności kleszczy, będą się nasilać. Eksperci wskazują, że za ten wzrost odpowiadają przede wszystkim zmiany klimatyczne, a te nie znikną w najbliższym czasie.
Naukowcy pracują jednak nad nowymi rozwiązaniami. Centers for Disease Control and Prevention, CDC) szacują, że rocznie w Stanach Zjednoczonych odnotowuje się około 300 000 zachorowań, w Europie zaś każdego roku może być ich kilkaset tysięcy, co mobilizuje międzynarodowe środowisko naukowe do intensywnych prac nad szczepionką przeciwko boreliozie.
Sytuacja z kleszczami w Polsce w 2025 roku wymaga zdecydowanych działań zarówno ze strony systemu ochrony zdrowia, jak i indywidualnej odpowiedzialności obywateli. Dramatyczny wzrost liczby zachorowań – niemal trzykrotny wzrost KZM w ciągu pięciu lat i dwukrotny wzrost boreliozy rok do roku – jasno pokazuje skalę problemu.
Kluczowe jest świadome podejście do zagrożenia: szczepienia przeciwko KZM, właściwa profilaktyka podczas wypoczynku na świeżym powietrzu i szybka reakcja w przypadku ukłucia przez kleszcza. W obliczu zmian klimatycznych, które będą dalej napędzać aktywność kleszczy, tylko kompleksowe działania mogą zatrzymać tę niepokojącą tendencję wzrostową.
Eksperci mają rację – 2025 rok może rzeczywiście okazać się najgorszym sezonem kleszczy od lat. Pytanie brzmi: czy jesteśmy na to przygotowani?
