Zakopane i Sopot znalazły się na celowniku nowej inicjatywy, która zakłada pilotażowe ograniczenie obrotu gotówkowego w popularnych miejscowościach turystycznych. Plan zakłada czasowe wprowadzenie stref, w których akceptowane będą wyłącznie płatności elektroniczne, co już teraz budzi silne reakcje zarówno wśród mieszkańców, przedsiębiorców, jak i ekspertów rynku finansowego.
Na czym polega eksperyment?
Zgodnie z założeniami pilotażu, wyznaczone fragmenty dwóch popularnych miejscowości – Sopotu i Zakopanego – mają przez 3 miesiące w sezonie wakacyjnym funkcjonować jako „strefy bezgotówkowe”. Oznacza to, że przedsiębiorcy prowadzący działalność w tych obszarach będą zobowiązani do przyjmowania płatności elektronicznych – kartą, Blikiem lub przelewem natychmiastowym.
Według źródeł, eksperyment ma na celu zbadanie zachowań konsumenckich w warunkach ograniczonego dostępu do gotówki, a także ocenę skutków dla lokalnych firm i budżetu państwa – zwłaszcza w kontekście ograniczenia szarej strefy i poprawy ściągalności podatków.
Oficjalny cel: walka z szarą strefą
Jak tłumaczą przedstawiciele, celem wprowadzenia stref bezgotówkowych jest zwiększenie transparentności obrotu gospodarczego, zwłaszcza w sektorach, które charakteryzują się sezonowością i dużym udziałem gotówki. Wskazują m.in. na:
- lokale gastronomiczne,
- punkty sprzedaży pamiątek,
- wypożyczalnie sprzętu sportowego,
- parkingi prywatne.
Według danych resortu, w sezonie letnim nawet 40% transakcji w turystycznych miejscowościach odbywa się poza oficjalnym obiegiem, co oznacza realne straty dla budżetu państwa.
„Chcemy sprawdzić, czy eliminacja gotówki w konkretnych lokalizacjach rzeczywiście ograniczy nadużycia i pozwoli lepiej uszczelnić system podatkowy” – tłumaczy organizator.
Opór przedsiębiorców i mieszkańców
Choć organizator zapewnia, że udział w programie będzie dobrowolny, wielu przedsiębiorców nie ukrywa obaw. Właściciele małych lokali gastronomicznych, punktów z lodami, straganów czy wypożyczalni nart i rowerów alarmują, że znaczna część ich klientów wciąż preferuje płatność gotówką – szczególnie osoby starsze, dzieci i turyści zagraniczni z krajów, gdzie transakcje bezgotówkowe nie są jeszcze tak powszechne.
„Nie jesteśmy przeciwni terminalom, ale narzucenie takiego obowiązku w środku sezonu, bez rekompensaty za koszty prowizyjne, to zamach na nasze podstawy funkcjonowania” – mówi właściciel rodzinnej lodziarni z Zakopanego.
Pojawiają się też wątpliwości natury prawnej. Część ekspertów zwraca uwagę, że zmuszanie do rezygnacji z gotówki może stać w sprzeczności z przepisami o Narodowym Banku Polskim, który emituje gotówkę jako legalny środek płatniczy.
Problem wykluczenia cyfrowego
Krytycy programu wskazują również na problem wykluczenia finansowego i technologicznego. W Polsce, mimo rosnącej popularności transakcji elektronicznych, wciąż ok. 4 milionów obywateli nie korzysta z bankowości internetowej, a blisko 10% gospodarstw domowych nie posiada konta bankowego – wynika z danych NBP z końca 2023 roku.
W przypadku dzieci, osób starszych i turystów zagranicznych przybywających z krajów rozwijających się, płatność gotówką bywa jedyną możliwą formą rozliczenia.
– Wprowadzenie takich ograniczeń powinno być poprzedzone szerokimi konsultacjami społecznymi i analizą skutków społecznych – komentuje dr Marta Kozioł, ekonomistka z Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie.
Eksperyment czy początek zmian systemowych?
Choć przedstawiciele Ministerstwa Finansów podkreślają, że eksperyment ma wyłącznie charakter badawczo-analityczny, nie brakuje opinii, że może być to początek szerszej strategii ograniczania roli gotówki w polskiej gospodarce. Już teraz trwają prace nad projektem nowelizacji ustawy o usługach płatniczych, który miałby dać samorządom możliwość wyznaczania stref bezgotówkowych na stałe – co budzi poważne obawy organizacji obywatelskich i rzeczników praw konsumenckich.
Zastrzeżenia zgłasza również Związek Przedsiębiorców i Pracodawców, wskazując na możliwy wzrost kosztów obsługi płatności oraz ograniczenie wolności gospodarczej.
Co dalej?
Pilotaż w Sopocie i Zakopanem ma ruszyć 1 lipca 2025 roku i potrwa do końca września. Po jego zakończeniu planowane jest opublikowanie raportu z wynikami analizy oraz konsultacje z organizacjami przedsiębiorców i konsumentów.
Do tego czasu temat z pewnością będzie wzbudzał emocje i może stać się jednym z głównych punktów debaty publicznej o przyszłości pieniądza w Polsce. Tym bardziej, że kwestie suwerenności finansowej i wolności obywatelskich coraz częściej pojawiają się także w dyskursie politycznym.
