Niezwykle ciepłe miesiące początku 2025 roku przyniosły ze sobą nie tylko wczesną wiosnę, ale i niepokojące zjawisko: zwiększoną aktywność żmij zygzakowatych (Vipera berus) na terenie całej Polski. Eksperci ostrzegają, że te jadowite gady, wybudzone z zimowego snu przez anomalia pogodowe, masowo opuszczają swoje kryjówki, stanowiąc potencjalne zagrożenie dla spacerowiczów, grzybiarzy i wszystkich, którzy spędzają czas na łonie natury. Spotkania ze żmijami stają się coraz częstsze, a wiedza o tym, jak zachować się w obliczu zagrożenia i co zrobić w przypadku ukąszenia, jest absolutnie kluczowa. Nie panikuj, ale bądź przygotowany – każda minuta po ukąszeniu może mieć znaczenie dla zdrowia, a nawet życia.
Dlaczego żmij jest więcej? Wpływ zmian klimatycznych na faunę Polski
Tegoroczne, wyjątkowo łagodne zimy i wczesne, ciepłe wiosny, obserwowane w Polsce, mają bezpośredni wpływ na cykl życia gadów, w tym żmii zygzakowatej. Zamiast głębokiej hibernacji, którą przerywały jedynie krótkie okresy chłodu, żmije budzą się wcześniej i są aktywne przez dłuższy czas. To zjawisko, będące konsekwencją postępujących zmian klimatycznych, prowadzi do intensywniejszego rozmnażania się i szybszego wzrostu populacji. Naturalne siedliska żmij to przede wszystkim wilgotne łąki, obrzeża lasów, polany, torfowiska oraz kamieniste zbocza. W poszukiwaniu pokarmu i dogodnych miejsc do wygrzewania się, gady te coraz śmielej zapuszczają się na ścieżki leśne, a nawet w pobliże zabudowań mieszkalnych, co znacząco zwiększa ryzyko nieoczekiwanych spotkań. Warto pamiętać, że żmija nie jest agresywna, ale ukąsi w samoobronie, gdy poczuje się zagrożona – na przykład, gdy przypadkowo na nią nadepniemy.
Jak rozpoznać żmiję zygzakowatą? Kluczowe cechy i miejsca występowania
Rozpoznanie żmii zygzakowatej jest niezbędne do oceny zagrożenia, ponieważ w Polsce występuje kilka gatunków niejadowitych węży, często mylonych ze żmiją. Charakterystyczną cechą Vipera berus jest ciemny, wyraźny zygzak na grzbiecie, biegnący od głowy aż do końca ogona. Jej głowa ma kształt trójkątny, wyraźnie oddzielony od reszty ciała, a źrenice są pionowe, przypominające kocią źrenicę. Ubarwienie żmij jest bardzo zmienne – od szarego, przez brązowy, aż po prawie czarny (tzw. melanistyczne osobniki). Zaskroniec zwyczajny, najczęściej mylony ze żmiją, ma okrągłe źrenice i charakterystyczne żółte plamy za skroniami. Kluczowe jest, aby nie zbliżać się do żadnego napotkanego węża i nie próbować go łapać ani płoszyć. Obserwacja z bezpiecznej odległości pozwoli na ocenę, czy mamy do czynienia z jadowitym gatunkiem. Pamiętaj, że większość ukąszeń zdarza się, gdy ludzie próbują dotknąć lub zabić węża.
Ukąszenie żmii – co robić, a czego unikać? Pierwsza pomoc krok po kroku
W przypadku ukąszenia przez żmiję zygzakowatą liczy się każda minuta. Pierwsze objawy to zazwyczaj silny ból w miejscu ukąszenia, obrzęk, zaczerwienienie, a czasem dwa wyraźne ślady zębów jadowych. Mogą pojawić się również objawy ogólne, takie jak nudności, wymioty, zawroty głowy, a w cięższych przypadkach – zaburzenia rytmu serca czy duszności. Natychmiast wezwij pomoc medyczną, dzwoniąc pod numer 112 lub 999. Do czasu przybycia służb medycznych, postępuj zgodnie z poniższymi zaleceniami:
- Zachowaj spokój: Panika przyspiesza krążenie krwi i rozprzestrzenianie się jadu.
- Unieruchom ukąszoną kończynę: Jeśli to ręka lub noga, umieść ją poniżej poziomu serca.
- Usuń uciskające przedmioty: Zdejmij biżuterię, zegarek, ciasne ubranie, zanim pojawi się obrzęk.
- Oczyść ranę: Delikatnie przemyj wodą z mydłem, jeśli to możliwe. Nie szoruj i nie próbuj wyciskać jadu.
- Przetransportuj poszkodowanego do szpitala: Jeśli pomoc nie może szybko dotrzeć, przetransportuj osobę do najbliższego szpitala, najlepiej w pozycji leżącej.
Czego absolutnie unikać? Nie nacinaj rany, nie wysysaj jadu, nie przykładaj lodu bezpośrednio na ranę, nie stosuj opasek uciskowych (tzw. staz), które mogą pogorszyć stan kończyny. Nie podawaj alkoholu ani innych używek. Te działania mogą przynieść więcej szkody niż pożytku i opóźnić właściwe leczenie.
Kiedy ukąszenie jest szczególnie niebezpieczne? Grupy ryzyka i powikłania
Chociaż ukąszenia żmii zygzakowatej rzadko są śmiertelne dla zdrowych dorosłych, to jednak stanowią poważne zagrożenie dla kilku grup osób. Szczególnie narażone są dzieci, osoby starsze, kobiety w ciąży oraz osoby z chorobami przewlekłymi, takimi jak schorzenia układu krążenia czy alergie. Ryzyko poważnych powikłań wzrasta również, gdy ukąszenie nastąpi w okolice głowy, szyi lub bezpośrednio w naczynie krwionośne. W takich przypadkach jad szybciej dostaje się do krwiobiegu, wywołując gwałtowniejsze i bardziej nasilone objawy. Szacuje się, że około 30-50% ukąszeń to tzw. „suche ukąszenia”, w których wąż nie wstrzykuje jadu lub wstrzykuje go w minimalnej ilości. Mimo to, każdą sytuację ukąszenia należy traktować jako potencjalnie niebezpieczną i wymagać natychmiastowej konsultacji lekarskiej. Szybkie podanie antysurowicy w warunkach szpitalnych jest kluczowe dla neutralizacji jadu i zapobiegania poważnym konsekwencjom zdrowotnym.
Wzrost aktywności żmij w 2025 roku to sygnał, że musimy być bardziej świadomi i ostrożni podczas pobytu w lesie czy na łące. Noś wysokie buty, uważaj, gdzie stawiasz stopy i ręce, a w razie spotkania z gadem zachowaj dystans. Pamiętaj, że odpowiednia reakcja na ukąszenie i natychmiastowe wezwanie pomocy medycznej to najważniejsze kroki, które mogą uratować życie. Bądź świadomy zagrożeń, ale przede wszystkim – bądź bezpieczny.
