Współczesne polskie społeczeństwo, niemal całkowicie uzależnione od płatności cyfrowych, stoi w obliczu cichego, lecz realnego zagrożenia. Choć wygoda transakcji kartą, BLIKiem czy telefonem stała się naszą drugą naturą, eksperci od bezpieczeństwa finansowego biją na alarm. Coraz częstsze i bardziej dotkliwe awarie systemów bankowych i płatniczych w całej Europie to sygnał ostrzegawczy, którego nie można ignorować. Całkowite porzucenie gotówki naraża miliony Polaków na ryzyko utraty dostępu do własnych środków w najmniej oczekiwanym momencie. To nie jest scenariusz z filmu katastroficznego, ale realna możliwość, która w ostatnich miesiącach dotknęła już wielu z nas. Pytanie nie brzmi „czy”, ale „kiedy” kolejna, być może znacznie poważniejsza awaria, sparaliżuje nasze codzienne życie. Posiadanie gotówkowego „planu B” przestaje być przejawem staroświeckości, a staje się aktem finansowej przezorności i jedynym gwarantem niezależności w niepewnych czasach.
Częste awarie systemów. Twoje pieniądze mogą być niedostępne
Komunikat „Błąd połączenia z bankiem” lub „Transakcja odrzucona” na terminalu w sklepie staje się niepokojąco częstym doświadczeniem. W ciągu ostatnich miesięcy byliśmy świadkami wielu incydentów, gdy największe polskie banki informowały o przerwach technicznych, niedostępności aplikacji mobilnych czy problemach z systemem BLIK. Choć zazwyczaj trwają one od kilkunastu minut do kilku godzin, ich skutki mogą być bardzo dotkliwe. Wyobraźmy sobie sytuację, w której stoimy w aptece po pilnie potrzebne leki, na stacji benzynowej z pustym bakiem czy w kolejce do kasy z pełnym wózkiem zakupów – i nagle okazuje się, że nasze cyfrowe pieniądze są bezużyteczne.
Problem dotyczy nie tylko płatności w sklepach. Równie frustrujące i niebezpieczne są awarie bankomatów. Kiedy system centralny ulega załamaniu, maszyny te stają się bezużytecznymi metalowymi skrzynkami. W takich chwilach zostajemy całkowicie odcięci od naszych oszczędności, bez możliwości wypłaty gotówki na nagłe wydatki. Dla osób nieprzygotowanych, które polegają w 100% na cyfrowych finansach, oznacza to paraliż i konieczność proszenia o pomoc lub rezygnacji z niezbędnych zakupów. To realne zagrożenie, które pokazuje, jak krucha jest infrastruktura, której tak bezgranicznie zaufaliśmy.
Blackout to nie film. Co się stanie, gdy zabraknie prądu?
Jeszcze poważniejszym zagrożeniem, które całkowicie obnaża słabość systemów bezgotówkowych, jest przerwa w dostawie energii elektrycznej. Polska, podobnie jak reszta Europy, boryka się z rosnącą presją na sieć energetyczną, a ryzyko blackoutów, zwłaszcza w okresach ekstremalnych zjawisk pogodowych, jest realne. Kiedy gaśnie światło, cała cyfrowa infrastruktura finansowa natychmiast przestaje działać. Terminale płatnicze w sklepach milkną, bankomaty stają się niedostępne, a dostęp do bankowości internetowej przez Wi-Fi jest niemożliwy.
W takim scenariuszu jedynym działającym środkiem płatniczym staje się gotówka. Osoby, które nie posiadają jej w domu, mogą mieć problem z zaspokojeniem najbardziej podstawowych potrzeb – zakupem jedzenia, wody czy świec. Szczególnie narażone są osoby starsze i mieszkańcy mniejszych miejscowości, gdzie przerwy w dostawie prądu mogą trwać znacznie dłużej. Posiadanie domowej rezerwy gotówkowej to polisa ubezpieczeniowa na wypadek takiego kryzysu. Pozwala zachować minimalną zdolność do funkcjonowania i zapewnić bezpieczeństwo sobie i swojej rodzinie, niezależnie od stanu sieci energetycznej.
Kryzysy i panika społeczna. Lekcja z pandemii i wojny
Ostatnie lata dostarczyły nam bolesnych lekcji na temat stabilności systemów finansowych. Doświadczenia związane z pandemią COVID-19 czy wybuchem wojny w Ukrainie pokazały, jak szybko zaufanie do instytucji finansowych może zostać zachwiane. W okresach wzmożonej niepewności i paniki społecznej, byliśmy świadkami masowego zjawiska – długich kolejek do bankomatów. Ludzie, obawiając się ograniczeń lub zamrożenia środków, rzucili się do wypłacania gotówki.
Historia uczy, że w czasach kryzysu gotówka staje się najcenniejszym aktywem. Jest niezależna od decyzji zarządów banków, które w trudnych momentach mogą wprowadzać limity dziennych wypłat lub czasowo zawieszać niektóre usługi. Posiadanie pieniędzy na koncie nie gwarantuje wtedy swobodnego dostępu do nich. Gotówka w ręku to fizyczny, namacalny majątek, nad którym mamy pełną kontrolę. To właśnie dlatego w niestabilnych czasach jej wartość psychologiczna i praktyczna gwałtownie rośnie, dając poczucie bezpieczeństwa, którego nie zapewni żadna aplikacja bankowa.
Lokalny rynek i drobne usługi. Gdzie karta wciąż nie działa?
Nawet pomijając scenariusze kryzysowe, całkowite porzucenie gotówki może utrudnić codzienne funkcjonowanie. Znaczna część polskiej gospodarki wciąż opiera się na transakcjach gotówkowych. Mowa tu przede wszystkim o lokalnych bazarach i targowiskach, gdzie można kupić świeże produkty bezpośrednio od rolników. Wielu z nich, zwłaszcza starszych, nie akceptuje płatności elektronicznych. Podobnie jest w przypadku drobnych usługodawców – rzemieślników, korepetytorów czy osób świadczących pomoc domową.
Brak gotówki może postawić nas w niezręcznej sytuacji, gdy chcemy dać napiwek w restauracji, zapłacić za usługę parkingowemu czy kupić pamiątkę na festynie. Nawet w sklepach standardowo akceptujących karty, awaria terminala lub chwilowy brak zasięgu internetu może sprawić, że jedyną opcją pozostanie płatność gotówką. Osoby polegające wyłącznie na technologii cyfrowej dobrowolnie ograniczają sobie dostęp do części rynku i stają się zależne od niezawodności systemów, która, jak widać, bywa iluzoryczna. Posiadanie przy sobie choćby niewielkiej kwoty w gotówce to przejaw zwykłej zaradności.
