Program „Czyste Powietrze”, mający na celu poprawę jakości powietrza w Polsce, stał się jednym z najważniejszych projektów proekologicznych w kraju. Jednak Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) zwiększa intensywność kontroli, co ujawnia wiele nieprawidłowości. Według najnowszych danych do tej pory zbadano ponad 4600 gospodarstw domowych, a aż 573 beneficjentów musiało zwrócić część przyznanych środków. W najpoważniejszych przypadkach zwrot obejmował całość dotacji wraz z naliczonymi odsetkami.
Skala problemu i plany na przyszłość
Kontrole w ramach programu nie ograniczają się jedynie do bieżących weryfikacji. Na 2024 rok zaplanowano jeszcze 7500 inspekcji, co świadczy o dużym zaangażowaniu funduszu w monitorowanie efektywności inwestycji. Nieprawidłowości często dotyczą zawyżania kosztów lub niezgodności technicznych, które mają wpływ na realizację celu programu – redukcji smogu i poprawy efektywności energetycznej budynków.
Według portalu Globenergia, wśród najczęściej zgłaszanych naruszeń znajduje się:
- Zawyżanie kosztów materiałów lub urządzeń grzewczych, co prowadzi do nieuzasadnionego zwiększenia wartości dotacji.
- Pozostawienie starych źródeł ciepła, mimo że modernizacja miała polegać na ich całkowitej wymianie.
- Instalowanie urządzeń niespełniających kryteriów efektywności energetycznej określonych w programie.
Jak przebiega kontrola?
Każda wizyta kontrolerów jest szczegółowo zaplanowana i opiera się na analizie dokumentacji oraz stanu faktycznego. Inspektorzy mają prawo zażądać dostępu do budynku, wglądu w faktury, dokumenty techniczne oraz zdjęcia przedstawiające etapy realizacji inwestycji.
W przypadku dwukrotnego uniemożliwienia przeprowadzenia kontroli, beneficjent automatycznie traci prawo do dotacji, a wszelkie przyznane środki muszą zostać zwrócone. Warto podkreślić, że nadzór jest prowadzony zarówno przez przedstawicieli NFOŚiGW, jak i Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.
Konsekwencje dla beneficjentów
Osoby, które nie spełniają wymogów programu, muszą liczyć się z dotkliwymi karami. W przypadku wykrycia nieprawidłowości możliwe jest:
- Żądanie zwrotu dotacji w całości lub w części, w zależności od wagi uchybień.
- Naliczanie odsetek karnych, które zwiększają kwotę zwrotu.
- Wykluczenie z możliwości uczestniczenia w przyszłych programach wsparcia finansowego.
W skrajnych przypadkach takie sytuacje mogą prowadzić do sporów prawnych i dalszych konsekwencji, w tym egzekucji należności przez komornika.
Czy kontrole wpłyną na sukces programu?
Eksperci oceniają, że zaostrzenie nadzoru nad realizacją inwestycji może przynieść pozytywne efekty. Zwiększenie przejrzystości procedur oraz konsekwentne egzekwowanie wymogów umowy mają na celu poprawę efektywności działań proekologicznych w Polsce. Program „Czyste Powietrze” jest bowiem kluczowym narzędziem w walce ze smogiem, którego poziom w wielu miastach Polski pozostaje alarmująco wysoki.
Beneficjenci powinni być świadomi, że prawidłowe wykorzystanie środków to nie tylko wymóg formalny, ale również obowiązek wobec społeczeństwa. Właściwie zrealizowane inwestycje przynoszą korzyści zarówno dla mieszkańców, jak i dla środowiska, a jednocześnie pozwalają uniknąć kłopotów związanych z kontrolą.
