Rządowy program „Czyste Powietrze”, który miał być flagową inicjatywą walki ze smogiem i pomocą dla Polaków w modernizacji domów, wpada w coraz większe kłopoty. Najnowsze dane z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) wskazują na liczne nadużycia, błędy i chaos proceduralny. W efekcie blisko 1,5 tysiąca beneficjentów musi zwrócić nawet 41 milionów złotych.
Lawina kontroli i decyzji o zwrocie dotacji
W ciągu ostatnich miesięcy NFOŚiGW wypowiedział ponad 1,4 tysiąca umów, a w kolejnych 652 przypadkach obniżył kwoty przyznanych dotacji. Jak wynika z przekazanych informacji, powody są powtarzalne: opóźnienia w realizacji inwestycji, błędy dokumentacyjne, niezgodność z warunkami technicznymi.
Znacznie bardziej niepokojące są jednak przypadki świadomego omijania przepisów – jak np. montaż urządzeń wyłącznie „na papierze”, ich demontaż tuż po kontroli lub brak fizycznego podłączenia do systemu. W wielu przypadkach stare piece węglowe nadal są używane, mimo że miały zostać zastąpione nowoczesnymi instalacjami.
Skutki dla branży: wykonawcy bez pieniędzy
Problem nie kończy się na beneficjentach. Wielu wykonawców, głównie firmy instalacyjne i budowlane, nie otrzymuje na czas należnych środków, mimo że prace zostały zakończone i rozliczone. Zdarzają się przypadki, gdzie przelewów brakuje przez wiele miesięcy.
Michał Sobczyk, przedstawiciel jednej z takich firm, wystosował publiczny apel do władz, ostrzegając przed nadchodzącą falą bankructw. Jak twierdzi, obecny chaos grozi nie tylko firmom, ale też całościowej realizacji programu. – „To nie tylko dramat przedsiębiorców. To potencjalna katastrofa dla programu, który ma ogromne znaczenie dla kraju” – ostrzega.
Utracone zaufanie do programu
„Czyste Powietrze” miał być narzędziem oddolnej transformacji energetycznej. Poprzez masową wymianę źródeł ciepła i termomodernizacje domów, program miał realnie poprawić jakość powietrza w Polsce. Zamiast tego staje się dziś symbolem biurokratycznego przeciążenia i nieskuteczności administracyjnej.
W atmosferze niepewności i ryzyka zwrotu środków spada zainteresowanie programem, a uczestnicy obawiają się konsekwencji, nawet mimo uczciwego działania. Tymczasem potrzeba wsparcia modernizacyjnego rośnie – zwłaszcza w kontekście wysokich kosztów ogrzewania i utrzymującego się smogu.
Fundusz odpowiada: kontrole są konieczne
W odpowiedzi na zarzuty NFOŚiGW podkreśla, że intensyfikacja kontroli to efekt rosnącej skali programu i konieczność eliminowania nadużyć. Jednocześnie zapowiedziano reformę procedur weryfikacyjnych, w tym uproszczenie dokumentacji i szybsze wypłaty dla uczciwych beneficjentów.
Problem jednak nie leży wyłącznie w procedurach. Jak wskazują eksperci, zaufanie do instytucji jest obecnie mocno nadszarpnięte, a każdy kolejny przypadek zwrotu dotacji tylko pogłębia sceptycyzm wobec całego systemu.
Stawką jest przyszłość programu i polityki klimatycznej
Jeśli obecna sytuacja się nie zmieni, program może wejść w fazę kryzysu strukturalnego. Coraz więcej firm może odmówić dalszej współpracy, a beneficjenci mogą unikać składania wniosków z obawy przed karami. Dla wielu rodzin to jedyna szansa na wymianę pieca, ocieplenie domu czy poprawę bilansu energetycznego.
Z punktu widzenia państwa, to również kluczowy filar polityki klimatycznej i jakości powietrza. Dalsze fiasko mogłoby przekreślić lata pracy nad kształtowaniem świadomości ekologicznej i inwestycji w zieloną transformację.
Co musi się zmienić?
Aby „Czyste Powietrze” znów zyskało wiarygodność, konieczne są:
- jasne i przejrzyste zasady rozliczania inwestycji,
- gwarancja terminowych wypłat dla wykonawców,
- rzetelne, ale proporcjonalne kontrole,
- komunikacja z beneficjentami i edukacja dotycząca obowiązków.
Jak pokazują obecne dane, skala uchybień i zwrotów nie wynika wyłącznie ze złej woli uczestników, ale często z błędów proceduralnych i niejasności interpretacyjnych. Bez gruntownej korekty podejścia program może przekształcić się z sukcesu w długotrwałą porażkę.
