Wszystko, co powinieneś wiedzieć o zachowku

W dzisiejszej serii bezpłatnych porad prawnych postaramy się Państwu przybliżyć instytucję zachowku. Z naszego artykułu dowiecie się Panstwo kiedy i komu przysługuje zachowek, jaka jest jego wysokość oraz jakie procedury należy rozpocząć, aby się o niego ubiegać.

W świetle obowiązującego prawa każda osoba pełnoletnia ma prawo samodzielnie zdecydować, komu po śmierci przekaże swój majątek. Ważne jest to, że decyzji o rozdysponowaniu majątkiem nie musi z nim uzgadniać. Dokonując rozdysponowania majątkiem dysponent może całkowicie pominąć najbliższą rodzinę i zapisać wszystko osobom spoza jej kręgu. Niektórzy bliscy są jednak w pewnym zakresie chronieni – mają zagwarantowane prawo do części majątku.

Czym jest zachowek?
Zachowek to instytucja chroniąca najbliższych zmarłego. Stanowi kompromis pomiędzy zagwarantowaną spadkodawcy swobodą rozdysponowania majątku na wypadek śmierci, a prawem bliskich do partycypowania (w określonym zakresie) w majątku zmarłego członka ich rodziny. Taki majątek, który formalnie należy tylko do jednej osoby, zmarłego, często jest wypracowywany przez całe pokolenia. Najprościej zachowek można zdefiniować jako ułamek wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu do zachowku, gdyby spadkodawca w testamencie nie zapisał majątku komuś innemu.

Zachowek przysługuje tylko najbliższej rodzinie. W świetle prawa przysługuje on:

• zstępnym (np. dzieciom, wnukom),
• małżonkowi, oraz rodzicom spadkodawcy.

Wyżej wymieniony katalog osób może żądać od osoby powołanej zamiast nich do spadku zapłaty kwoty pieniężnej i jest to pewnego rodzaju substytut spadku, który należałby się im w przypadku dziedziczenia ustawowego (czyli bez sporządzonego testamentu).

Wypłaty zachowku można dochodzić od spadkobierców testamentowych. Podmioty te są zobowiązane do zapłaty solidarnie (wspólnie i w tym samym zakresie). Uzyskanie zachowku nie jest więc zazwyczaj trudne, choć może wymagać czasu.  Jeżeli testator nie chce, aby prawny spadkobierca trzymał zachowek, musi wyjaśnić dlaczego, np. dlatego, że spadkobierca jest uzależniony od alkoholu czy hazardu, albo od wielu lat nie utrzymywał kontaktu z testatorem i odmawiał mu pomocy.

Jak obliczyć wysokość zachowku?

Z tytułu zachowku należy się połowa wartości udziału spadkowego, który otrzymałby uprawniony do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni, należą mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego.

Określanie udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia  się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Co to jest substrat zachowku?

Substrat zachowku to czysta wartość spadku powiększona o wartość darowizn podlegających doliczeniu i o wartość zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Czystą wartość spadku uzyskujemy, gdy od aktywów spadkowych odejmie się wartość długów spadkowych.

Jednak w myśl art. 993 Kodeksu cywilnego nie uwzględnia się przy tym zapisów zwykłych oraz poleceń, mimo iż są one długami spadkowymi. Jeśli celem obliczenia wartości spadku jest ustalenie zachowku, to oblicza się ją według cen z daty orzekania o roszczeniach z tytułu zachowku. Stanowisko to poparte jest również treścią art. 995 Kodeksu cywilnego, w myśl którego wartość przedmiotu darowizny i zapisu windykacyjnego oblicza się według cen z chwili ustalenia zachowku.

Kto musi zapłacić zachowek?
W pierwszej kolejności roszczenie o zapłatę zachowku należy kierować do spadkobiercy. Jednak z różnych względów może okazać się, że uprawniony nie otrzyma od tej osoby należnego mu zachowku w pełnej wysokości.

Wówczas, w drugiej kolejności, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku uprawniony może żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny (doliczony do spadku). Niemniej osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego.

W trzeciej kolejności – czyli, gdy uprawniony nie może otrzymać zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny – może domagać się zapłaty od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (obdarowany jest zobowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny).

Kiedy można żądać wypłaty zachowku?

Z reguły termin zapłaty zachowku nie jest przez spadkodawcę nigdzie określony (choć informację o tym spadkodawca może zamieścić w testamencie). Również przepisy Kodeksu cywilnego nie poruszają tej kwestii w sposób bezpośredni. Nie można jednak przyjąć, że spadkobierca czy inne osoby zobowiązane do zapłaty zachowku mogą postępować wedle swojego uznania. Uprawnienie do zachowku wynika bezpośrednio z przepisów i należy stosować do niego reguły mające na celu ochronę uprawnionego do zachowku. Z ogólnej reguły prawa cywilnego wynika, że jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Precyzyjne ustalenie terminu wymagalności roszczenia o wypłatę zachowku ważne jest także z uwagi na przedawnienie. Kwestia ta wywołuje pewne kontrowersje. Przepis wskazuje, że przedawnienie roszczenia o zachowek następuje w ciągu pięciu lat, licząc od ogłoszenia testamentu (art. 100[7] § 1 Kodeksu cywilnego).

Jak rozpocząć procedury ubiegania się o zachowek?

Uzyskanie zachowku kiedy sprawa zostanie skierowana do Sądu, okazuje się czasochłonne. Oczywiście w przypadku gdy pomiędzy stronami w zakresie prawa do zachowku i jego wysokości występuje zgodne stanowisko możliwe, jest zawarcie ugody w tym przedmiocie w formie aktu notarialnego. W przyapdku gdy w sprawie występuje jednak braku chęci z którejkolwiek strony do polubownego rozwiązania sprawy konieczne, będzie wystąpienie z powództwem o zapłatę do sądu. 

Kiedy następuje przedawnienie roszczenia o zachowek?

Roszczenia pieniężne ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od otwarcia spadku i po tej dacie nie mogą być skutecznie dochodzone. Nie inaczej jest w przypadku zachowku. Bardzo ważne jest więc przestrzeganie terminu i wystąpienie z roszczeniem w odpowiednim momencie. Roszczenie o zapłatę osoby uprawnionej do zachowku przedawnia się z upływem pięciu lat od ogłoszenia testamentu. 

WAŻNE!!!

Testator może poczynić kroki prawne, aby wykluczyć prawo do ubiegania się o zachowek przez osoby uprawnione. Aby uzyskać więcej informacji w tym temacie zapraszamy do kontaktu z naszą kancelarią pod nr tel. 579636527 lub pisząc na adres kontakt@legaartis.pl w celu ustalenia płatnej konsultacji.

Potrzebujesz konsultacji lub pomocy w przygotowaniu do procesu? Zadzwoń 579-636-527 lub skorzystaj z formularza kontaktowego zamieszczonego na naszej stronie głównej.