Po ogłoszeniu wyroku rozwodowego lub separacji, następuje automatyczne zakończenie wspólności majątkowej obowiązującej od chwili zawarcia małżeństwa. Konsekwencje tego aktu wymagają od byłych małżonków podjęcia decyzji dotyczącej podziału zgromadzonego majątku w trakcie trwania związku. Rozdział majątku nie ogranicza się jedynie do rozdzielenia posiadanych dóbr, takich jak dom, samochód czy środki finansowe na rachunku bankowym. Obejmuje także składki na subkontach prowadzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Szczegóły dotyczące podziału środków w ZUS po rozwodzie są dostępne w dalszej części tekstu.
POLECAMY: Środki zgromadzone na subkoncie w ZUS podlegają dziedziczeniu
Jeżeli małżonkowie nie zdecydowali inaczej przed zawarciem małżeństwa lub w trakcie jego trwania, to zgodnie z ogólną zasadą obowiązywał w ich związku ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Oznacza to, że każdy z małżonków posiadał swój indywidualny majątek, który obejmował mienie nabyte przed ślubem oraz dziedziczone. Jednak majątek wspólny, tj. ruchomości i nieruchomości nabyte po ślubie, obejmował również środki zgromadzone na subkontach ZUS w trakcie trwania małżeństwa.
Okres obowiązywania wspólności majątkowej małżeńskiej, chyba że strony postanowiły inaczej, trwał od dnia ślubu do uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. Wszystkie przedmioty nabyte w tym okresie stawały się częścią majątku wspólnego małżonków.
Przykład 1.
Karolina i Mateusz zawarli związek małżeński 1 września 2011 r. Rozwód pomiędzy małżonkami został orzeczony wyrokiem Sądu Okręgowego 10 października 2023 r. Karolina wniosła apelację od wyroku Sądu Okręgowego. Postępowanie odwoławcze przed Sądem Apelacyjnym zakończyło się 1 listopada 2023 r. Wspólność majątkowa małżeńska trwała pomiędzy stronami od 1 września 2011 r. do 1 listopada 2023 r. (tj. do momentu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego).
Zakończenie wspólności majątkowej skutkuje koniecznością podziału majątku, który był wcześniej wspólny dla byłych małżonków. Proces ten może odbyć się poprzez porozumienie między stronami lub poprzez interwencję sądu w ramach postępowania dotyczącego podziału majątku wspólnego.
Zgodnie z postanowieniami ustawy dotyczącej systemu ubezpieczeń społecznych, w przypadku:
- rozwodu,
- unieważnienia małżeństwa,
- zgonu jednego z małżonków,
- kwoty zgromadzone na subkoncie podlegają podziałowi.
W ramach podziału majątku wspólnego byłych małżonków uwzględniane są składniki majątku, które były ich wspólną własnością, w tym także składki zgromadzone na subkontach ZUS.
Proces podziału obejmuje kwoty składek, kwoty odsetek za zwłokę oraz opłaty prolongacyjne, które są zwaloryzowane. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, nie wszystkie środki zgromadzone na subkoncie w ZUS są objęte podziałem. Dotyczy to jedynie tych środków, które zostały zgromadzone w okresie trwania wspólności majątkowej.
Przykład 2.
W przykładzie powyżej wspólność majątkowa małżeńska trwała pomiędzy Karoliną a Mateuszem od 1 września 2011 r. do 1 listopada 2023 r. Karolina rozpoczęła swoją pracę zawodową 10 września 2008 r., zaś Mateusz – 14 grudnia 2007 r. Podział majątku obejmie wyłącznie składki wypracowane przez byłych małżonków pomiędzy 1 września 2011 r. a 1 listopada 2023 r., tj. w okresie trwania małżeństwa i ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.
Podział środków w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) po rozwodzie może odbyć się bez konieczności interwencji sądu, jeśli byli małżonkowie zdecydują się na polubowne rozstrzygnięcie kwestii majątkowej, preferowanie poprzez sporządzenie ugody, najlepiej w formie aktu notarialnego. W przypadku niemożności osiągnięcia porozumienia konieczne staje się skierowanie sprawy do sądu, który będzie odpowiedzialny za podział wspólnego majątku.
Wniosek o podział majątku składany do sądu powinien zawierać istotne informacje, takie jak data i miejsce złożenia wniosku, wskazanie sądu, do którego jest kierowany, dane osoby składającej wniosek (wnioskodawcy) i drugiego z byłych małżonków, a także szczegółowy opis tego, co według wnioskodawcy stanowi majątek wspólny oraz sugerowany sposób podziału. Wniosek musi być podpisany osobiście przez wnioskodawcę i załączony do niego powinny być odpisy dokumentów uznanych za kluczowe dla rozpatrzenia sprawy, np. wyciąg z księgi wieczystej wspólnego mieszkania, potwierdzenie stanu rachunku bankowego, oraz zaświadczenie ZUS dotyczące stanu subkonta. Skierowanie wniosku o podział majątku wspólnego należy do sądu rejonowego, w którego jurysdykcji znajduje się majątek byłych małżonków, najczęściej jest to sąd, w którego obszarze geograficznym usytuowany jest ich dom lub mieszkanie.
W trakcie postępowania sądowego dotyczącego podziału majątku wspólnego, sąd ma obowiązek samodzielnie ustalić skład i stan majątku wspólnego, nawet w przypadku braku inicjatywy ze strony stron. W tym celu sąd przeprowadzi procedurę dowodową, w ramach której wystąpi do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o przekazanie informacji dotyczących aktualnego stanu rachunków prowadzonych dla obu stron postępowania. Zakończeniem postępowania jest wydanie postanowienia przez sąd, które precyzyjnie określa, co należało do majątku wspólnego oraz w jaki sposób dokonano jego podziału.
Decyzję o podziale zgromadzonych środków na subkontach byłych małżonków w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) podejmuje sąd, który stosuje podejście kwotowe. Oznacza to, że każdemu z byłych małżonków przypisywana jest określona kwota zgromadzona na koncie w ZUS w wyniku przeprowadzenia podziału.
Najczęstszym sposobem realizacji podziału jest podział fizyczny, zazwyczaj na połowę dla każdego z małżonków. Jednakże, w przypadku istnienia szczególnych okoliczności, sąd może również zdecydować się na inne metody podziału środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS lub nawet zrezygnować z ich podziału. Jak podkreśla orzecznictwo sądów, podział tych środków wymaga indywidualnego podejścia, „ze szczególnym uwzględnieniem stosunków panujących w małżeństwie przed rozwodem i sytuacji materialnej małżonków po rozwodzie. W sytuacji, gdy jedno z małżonków posiadało bardzo niskie dochody, a nawet ich brak (na przykład z powodu opieki nad domem i dziećmi), przeniesienie środków zgromadzonych w OFE i na subkoncie w ZUS od małżonka z większym majątkiem na rzecz małżonka, który z przyczyn obiektywnych nie osiągnąłby w przyszłości wystarczającej emerytury lub uzyskałby ją w bardzo niskiej wysokości, jest uzasadnione” (por. postanowienie Sądu Okręgowego w Białymstoku z 15 lipca 2016 r., wydane w sprawie o sygn. II Ca 141/16).
Z istotnych powodów sąd może zdecydować o podziale środków zgromadzonych na subkoncie w ZUS w sposób inny niż po równo dla każdego z małżonków. Wyjątkowo, sąd może również zrezygnować z podziału środków zgromadzonych na subkoncie, jeżeli przemawiają za tym zasady współżycia społecznego.
Przykład 3.
Małżeństwo Leszka i Katarzyny zostało zakończone poprzez rozwód. W trakcie trwania małżeństwa Leszek pracował jako policjant i środki na jego emeryturę były gromadzone w innym systemie. Przed orzeczeniem rozwodu Leszek przeszedł na emeryturę. Katarzyna pracowała na podstawie umowy o pracę jako księgowa i środki z jej wynagrodzenia były na bieżąco przekazywane na subkonto w ZUS. W toku sprawy o podział majątku wspólnego podziałowi mogłyby podlegać wyłącznie środki zgromadzone na subkoncie Katarzyny w ZUS. W takim wypadku sąd powinien zadecydować, że nie powinno dojść do podziału środków zgromadzonych na subkoncie Katarzyny w ZUS. Podział tych środków w sytuacji braku podziału środków zgromadzonych przez Leszka byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.
Po otrzymaniu odpisu postanowienia, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) realizuje faktyczny podział środków na subkontach. Oznacza to, że część składek zarejestrowanych na subkoncie, przypisana konkretnemu małżonkowi w wyniku podziału, zostaje zaksięgowana na jego subkoncie. Jeśli były małżonek nie miał wcześniej subkonta w ZUS, instytucja ta automatycznie założy dla niego takie konto.
Proces podziału majątku obejmuje nie tylko środki zgromadzone na subkoncie prowadzonym przez ZUS, ale również fundusze zgromadzone w otwartym funduszu emerytalnym (OFE). W przypadku środków zgromadzonych w OFE, podział jest realizowany poprzez podzielenie jednostek rozrachunkowych przypisanych każdemu z byłych małżonków.
