Od 1 października 2023 r. polski Kodeks karny wzbogacił się o nowe narzędzie, które ma na celu ochronę interesów pokrzywdzonych przestępstwem. Artykuł 244c k.k. wprowadza odpowiedzialność karną dla osób uchylających się od wykonania obowiązków związanych z naprawieniem szkody, zadośćuczynieniem lub zapłatą nawiązki, wynikających z wyroku sądowego. Dla wielu pokrzywdzonych może to oznaczać realną szansę na odzyskanie należności, które do tej pory często pozostawały tylko na papierze. Ale czy nowe przepisy rzeczywiście zmienią sytuację pokrzywdzonych?
Środki kompensacyjne – owa broń przeciw niesumiennym sprawcom
Wprowadzenie art. 244c k.k. stanowi znaczący krok w kierunku zabezpieczenia interesów pokrzywdzonych przestępstwem. Przepis ten penalizuje uchylanie się od wykonania środka kompensacyjnego, jakim jest naprawienie szkody, zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, czy nawiązka. Należy jednak zauważyć, że odpowiedzialność karna nie grozi każdemu sprawcy, który nie uregulował tych obowiązków.
Kluczowym elementem jest tu zamiar – zgodnie z nowym przepisem, aby mówić o uchylaniu się od obowiązku, sprawca musi działać celowo i umyślnie, tj. nie spłacać należności mimo posiadania realnej możliwości ich uregulowania. Jak wyjaśnia to pierwszy z przykładów, osoba, która faktycznie nie jest w stanie zapłacić, np. z powodu utraty pracy i środków do życia w wyniku skazania, nie podlega odpowiedzialności z art. 244c k.k.
Nie każdy sprawca odpowie karnie
Odpowiedzialność karna z art. 244c k.k. nie obejmuje wszystkich przypadków nieuregulowania zasądzonych środków kompensacyjnych. Jak wynika z przepisów, artykuł ten nie dotyczy np. roszczeń orzeczonych przez sąd cywilny, czy też środków nałożonych za przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Jest to istotne rozgraniczenie, które ogranicza zakres stosowania nowych regulacji.
Przepis ten nie znajdzie również zastosowania w sytuacjach, gdy sprawca, choć dokonuje pewnych płatności, to czyni to w niewielkim zakresie, co jest widoczne w drugim przykładzie. Aby jednak doszło do odpowiedzialności karnej, konieczne jest ustalenie, że sprawca miał możliwość pełnej zapłaty, ale umyślnie się od niej uchylał.
Procedura ścigania – Wniosek jako warunek
Dla pokrzywdzonych istotnym elementem jest to, że przestępstwo z art. 244c k.k. jest ścigane na wniosek. Oznacza to, że to od aktywności pokrzywdzonego zależy, czy postępowanie karne zostanie wszczęte. Wniosek taki można złożyć wraz z zawiadomieniem o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, co jest szczególnie ważne, aby uniknąć sytuacji, w której sprawa zostanie umorzona z powodu braku formalnego wniosku.
Sposoby uniknięcia odpowiedzialności karnej
Podobnie jak w przypadku przestępstwa niealimentacji, sprawca ma możliwość uniknięcia odpowiedzialności karnej, jeśli spełni nałożone na niego obowiązki przed upływem 30 dni od dnia pierwszego przesłuchania w charakterze podejrzanego. Należy jednak podkreślić, że spełnienie obowiązku w części nie wystarczy do umorzenia postępowania, choć może stanowić okoliczność łagodzącą.
Artykuł 244c k.k. – Nowa szansa dla pokrzywdzonych?
Nowe przepisy mogą stanowić znaczący bodziec dla sprawców do wywiązania się z obowiązków wynikających z wyroków karnych. Dla wielu osób groźba odpowiedzialności karnej i kara pozbawienia wolności mogą być wystarczającym motywatorem do spłaty zobowiązań. Tym bardziej, że przestępstwo z art. 244c k.k. jest zawsze przestępstwem wtórnym, co oznacza, że sprawca był już wcześniej skazany i kara pozbawienia wolności może być dla niego rzeczywistością, której będzie chciał uniknąć za wszelką cenę.
Wsparcie dla pokrzywdzonych w egzekucji
Warto również zwrócić uwagę na fakt, że postępowanie karne w przedmiocie przestępstwa z art. 244c k.k. daje pokrzywdzonym dodatkowe możliwości, np. w zakresie ustalania majątku oskarżonego. Organy ścigania dysponują narzędziami, które pozwalają szybko i skutecznie ustalić stan majątkowy sprawcy, co może być kluczowe dla pokrzywdzonych w procesie odzyskiwania należności.
Przykłady zastosowania nowego przepisu
Od 1 października 2023 r. każda sytuacja, w której sprawca uchyla się od obowiązku zapłaty wynikającego z wyroku karnego, może skutkować odpowiedzialnością karną. Jak pokazuje trzeci przykład, nawet jeśli wyrok zapadł wcześniej, to uchylanie się od zapłaty po 1 października 2023 r. jest już traktowane jako przestępstwo. Jest to ważna zmiana, która może mieć dalekosiężne konsekwencje dla sprawców, którzy do tej pory unikali odpowiedzialności.
Podsumowanie
Artykuł 244c k.k. to narzędzie, które może znacząco wpłynąć na efektywność egzekwowania zasądzonych środków kompensacyjnych. Choć nie każdy sprawca będzie podlegał odpowiedzialności karnej, to dla wielu pokrzywdzonych nowe przepisy mogą okazać się realną szansą na odzyskanie należności. Sprawcy, obawiając się surowych konsekwencji, mogą być bardziej skłonni do uregulowania zobowiązań, co stanowi istotny krok w kierunku sprawiedliwości.
