Darowizny stanowią istotny element zarządzania majątkiem, jednak ich wpływ na prawa do zachowku budzi wiele wątpliwości prawnych. Szczególnie problematyczne są przypadki, gdy darowizna była obciążona służebnością osobistą. Czy wartość takiej służebności wyceniona w momencie darowizny pozostaje wiążąca, czy też ulega aktualizacji w oparciu o współczesne ceny rynkowe? Odpowiedzi na te pytania wymagają uwzględnienia zarówno przepisów Kodeksu cywilnego, jak i orzecznictwa sądowego.
Wartość darowizny a zachowek
Zgodnie z art. 995 § 1 Kodeksu cywilnego, wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Oznacza to, że stan techniczny i prawny nieruchomości ustala się na moment przekazania jej w darowiźnie, natomiast wartość uwzględnia aktualne warunki rynkowe. Ważne jest przy tym, aby z wartości darowizny odjąć wartość służebności osobistej, która obciąża nieruchomość.
Służebność osobista a wartość darowizny
Orzecznictwo jednoznacznie wskazuje, że służebność osobista (np. prawo do dożywotniego zamieszkiwania) obniża wartość darowizny. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2013 r. (II CSK 403/12):
„Ustalając wartość nieruchomości stanowiącej przedmiot darowizny, obniża się jej wartość z uwagi na obciążanie służebnością (ograniczonym prawem rzeczowym), bez względu na to, czy służebność ta została ustanowiona przez spadkodawcę w umowie darowizny, czy już przez obdarowanego po dokonaniu darowizny nieruchomości przez spadkodawcę, zgodnie z jego jednoznaczną wolą”.
Podobnie wyraził się Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 17 stycznia 2014 r. (I ACa 972/13):
„Normę art. 995 k.c. wykładać należy z uwzględnieniem jej celu, jakim jest podzielenie się z uprawnionym do zachowku przez osobę obdarowaną wzbogaceniem, wzbogacenie to zaś rozumiane być musi jako różnica między wartością rzeczy w stanie wolnym od obciążeń a wartością ustanowionych jednocześnie z darowizną obciążeń”.
Aktualizacja wartości służebności
Wartość służebności osobistej wyceniona w momencie darowizny nie musi być ostateczna. Jak wskazuje orzecznictwo, ustalenie wartości nieruchomości i jej obciążeń powinno opierać się na kryteriach rynkowych. Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z dnia 15 marca 2018 r. (I ACa 916/17) zaznaczył:
„Ustalenie wartości poszczególnych składników wchodzących w skład spadku, w tym także ustalenie wartości nieruchomości dla określenia wymiaru zachowku, powinno być oparte na kryteriach rynkowych”.
Ostateczna wartość nieruchomości i służebności powinna zatem zostać ustalona przez biegłego rzeczoznawcę, który uwzględni ceny rynkowe obowiązujące w chwili dochodzenia zachowku.
Praktyczne konsekwencje
Obciążenie nieruchomości służebnością osobistą może znaczną miarą obniżyć wartość darowizny branej pod uwagę przy obliczaniu zachowku. Ważne jest jednak, aby wartość ta została ustalona z należytą starannością w oparciu o aktualne standardy rynkowe, a nie tylko na podstawie pierwotnej wyceny zawartej w akcie darowizny.
W przypadku sporu sądowego, obniżona wartość darowizny może skutecznie zmniejszyć roszczenie o zachowek, co może być istotnym argumentem dla obdarowanego w negocjacjach lub postępowaniu przed sądem.
Podsumowanie
Ustalenie wartości darowizny obciążonej służebnością osobistą w kontekście zachowku wymaga analizy stanu nieruchomości z chwili darowizny oraz jej wartości rynkowej z chwili ustalania zachowku. Kluczowe znaczenie ma aktualna wycena wykonana przez biegłego rzeczoznawcę, a obciążenie nieruchomości służebnością osobistą może stanowić istotny argument w obniżeniu wymiaru zachowku. Dla pewności prawnej warto zasięgnąć opinii prawnika specjalizującego się w prawie spadkowym.
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
