Zgodnie z art. 56 ustawy Prawo bankowe, posiadacz rachunku oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego lub terminowej lokaty oszczędnościowej może zlecić bankowi wypłatę określonej kwoty na rzecz wskazanych przez siebie osób po swojej śmierci. Taka dyspozycja nazywana jest dyspozycją wkładem na wypadek śmierci. Można jej dokonać wyłącznie na rzecz małżonka, wstępnych, zstępnych lub rodzeństwa. Ważne jest, że dyspozycję można w każdej chwili zmienić lub odwołać na piśmie.
Kwota objęta dyspozycją nie może przekraczać dwudziestokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku.
Czy kwota z dyspozycji wchodzi do spadku?
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci nie wchodzi w skład masy spadkowej. Art. 922 § 2 Kodeksu cywilnego wyklucza ze spadku prawa ściśle związane z osobą zmarłego oraz te, które przechodzą na inne osoby niezależnie od dziedziczenia. W efekcie kwota objęta dyspozycją przechodzi na wskazane osoby natychmiast po śmierci posiadacza rachunku.
Głównym celem takiego rozwiązania jest zapewnienie określonym osobom środków finansowych bez konieczności oczekiwania na zakończenie postępowania spadkowego. Jest to szczególnie istotne w sytuacjach, gdy osoby te pozostawały na utrzymaniu zmarłego i potrzebują środków do zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.
Kwoty objęte dyspozycją nie są brane pod uwagę przy ustalaniu wartości stanu czynnego spadku ani przy określaniu zakresu odpowiedzialności spadkobierców za długi spadkowe. Nie wchodzą one także do spisu lub wykazu inwentarza, a osoby uposażone nie odpowiadają nimi za długi spadkowe.
Dyspozycja na wypadek śmierci a zachowek
Istotnym pytaniem jest, czy środki z dyspozycji wkładem na wypadek śmierci mogą być uwzględniane przy obliczaniu zachowku. Zgodnie z art. 993 Kodeksu cywilnego przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny i zapisy windykacyjne, ale nie zapisy zwykłe ani polecenia. Przepisy nie wymieniają wprost środków z dyspozycji wkładem na wypadek śmierci.
W orzecznictwie pojawia się jednak pogląd, że środki te powinny być traktowane analogicznie do darowizn. Na przykład w wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z 13 grudnia 2016 r. (sygn. III Ca 1422/16) wskazano, że: „Kwota wypłacona tytułem dokonanej przez spadkodawcę dyspozycji wkładem na wypadek śmierci winna być doliczona do spadku na podstawie art. 993 KC. Nie stanowi ona bowiem ani zapisu zwykłego, ani polecenia, a charakter tej czynności zdecydowanie bliższy jest nieodpłatnemu przysporzeniu, a tym samym darowiźnie”.
Niektóre sądy sugerują jednak, że bardziej trafne byłoby porównanie dyspozycji do zapisu windykacyjnego, ponieważ jej skutki prawne zachodzą dopiero po śmierci spadkodawcy. W praktyce kwestia ta jest nadal przedmiotem sporów interpretacyjnych.
Dyspozycja na wypadek śmierci a dział spadku
Osoba wskazana jako beneficjent dyspozycji często bywa jednocześnie spadkobiercą. W takim przypadku środki uzyskane w wyniku dyspozycji mogą być traktowane na potrzeby działu spadku jako darowizna. Zgodnie z art. 1039 Kodeksu cywilnego, wartość darowizn dokonanych na rzecz współspadkobierców przed śmiercią spadkodawcy jest doliczana do schedy spadkowej.
Podsumowanie
Dyspozycja wkładem na wypadek śmierci to istotna instytucja prawa bankowego, która umożliwia szybkie przekazanie części środków finansowych poza długotrwałym procesem spadkowym. Choć nie wchodzi ona do masy spadkowej, może mieć wpływ na ustalanie zachowku i dział spadku, co potwierdza bogate orzecznictwo sądów. Osoby planujące skorzystanie z tej instytucji powinny dokładnie rozważyć jej skutki prawne, zwłaszcza w kontekście rodzinnych relacji i potencjalnych sporów spadkowych.
