8 stycznia 2025 roku o godzinie 19:00 w Centrum Edukacyjnym Instytutu Narutowicza w Warszawie (ul. Gen. W. Andersa 20) odbędzie się spotkanie z udziałem prof. Jana Grabowskiego i prof. Michała Bilewicza. Dyskusja będzie poświęcona tematowi roli Polaków w czasie Zagłady Żydowskiej w latach II wojny światowej. Punktem wyjścia do rozmowy będzie najnowsza książka prof. Grabowskiego pt. „Wybielanie: Polska wobec Zagłady Żydów”.
Kontrowersje wokół badań prof. Grabowskiego
Prof. Jan Grabowski od lat wzbudza liczne kontrowersje swoimi badaniami i publikacjami dotyczącymi relacji polsko-Żydowskich podczas II wojny światowej. Wspólnie z prof. Barbarą Engelking prowadził badania nad strategiami przetrwania Żydów w Generalnym Gubernatorstwie w latach 1942–1945. Wyniki ich pracy zostały opublikowane w książce „Dalej jest noc” wydanej w 2018 roku. Autorzy postawili tezy o masowym udziale Polaków w Zagładzie Żydów oraz grabieży ich mienia, co spotkało się z ostrą krytyką, w szczególności ze strony Instytutu Pamięci Narodowej (IPN).
Piotr Gontarczyk z IPN zarzucił autorom „Dalej jest noc” stosowanie niedopuszczalnych metod badawczych, takich jak manipulowanie cytatami czy zmienianie kontekstu historycznego. Jednym z najbardziej medialnych sporów związanych z tą publikacją był proces wytoczony przez Filemonę Leszczyńską, bratanicę Edwarda Malinowskiego, wójta wsi Malinowo opisanej w książce. Leszczyńska zarzuciła autorom pomówienie jej krewnego o współudział w Zagładzie i grabież Żydowskiej kobiety Estery Drogickiej. W 2021 roku sąd nakazał Engelking i Grabowskiemu sprostowanie nieścisłych informacji, jednak nie zobowiązano ich do przeprosin.
Liczba Grabowskiego – punkt sporny
Jednym z najbardziej kontrowersyjnych pojęć związanych z badaniami prof. Grabowskiego jest tzw. „liczba Grabowskiego” – szacunkowa liczba 200 tysięcy Żydów, którzy mieli zostać zamordowani przez Polaków podczas II wojny światowej. Liczba ta była wielokrotnie kwestionowana przez historyków, a jej interpretacja budzi ożywione dyskusje wśród specjalistów.
Książka „Wybielanie: Polska wobec Zagłady Żydów”
Najnowsza publikacja prof. Grabowskiego, będąca jednym z głównych tematów nadchodzącej debaty, skupia się na zagadnieniu, jak polska narracja historyczna dotycząca II wojny światowej zmieniała się na przestrzeni lat. Autor zwraca uwagę na proces „wybielania” odpowiedzialności niektórych grup i osób, które brały udział w prześladowaniach ludności Żydowskiej. Książka stała się przedmiotem licznych polemik, m.in. na łamach portalu Jewish.pl, gdzie prof. Michał Bilewicz przedstawił odmienny punkt widzenia na poruszaną problematykę.
Instytut Narutowicza jako organizator
Organizatorem wydarzenia jest Instytut Myśli Politycznej im. Gabriela Narutowicza, który w 2024 roku zastąpił Instytut Dziedzictwa Myśli Narodowej im. R. Dmowskiego i J.I. Paderewskiego. Instytucja podlega Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a jej celem jest promowanie refleksji nad polską myślą polityczną oraz historią narodową.
Znaczenie debaty publicznej
Planowana dyskusja z udziałem prof. Grabowskiego i prof. Bilewicza stanowi ważny element debaty publicznej na temat relacji polsko-Żydowskich i trudnej historii okresu II wojny światowej. Choć tematyka ta budzi wiele emocji i kontrowersji, warto podejmować próby rzeczowej analizy i dialogu, aby lepiej zrozumieć skomplikowane realia tamtego czasu.
