Rządowy program „Czyste Powietrze” przechodzi istotne zmiany. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) zapowiedział wzmożone kontrole, które obejmą aż 20% beneficjentów. Decyzja ta wynika z konieczności przeglądu zasad programu oraz wykrytych nadużyć. Kary, w tym obowiązek zwrotu dotacji, stają się coraz częstsze, a sprawy trafiają do prokuratury.
Co oznacza weryfikacja co dwudziestego gospodarstwa domowego?
W ramach programu „Czyste Powietrze” od 22 kwietnia 2024 roku wprowadzono zmiany, które mają na celu poprawę efektywności wykorzystania dotacji i zapobieganie nadużyciom. Zgodnie z zapowiedziami, 20% gospodarstw domowych otrzymujących wsparcie przejdzie szczegółowe kontrole, w tym sprawdzenie dokumentacji, oględziny budynków oraz weryfikację zgodności wykorzystania środków z zadeklarowanymi celami. Program, który od lat wspiera termomodernizację budynków, stał się celem nadużyć, co zmusiło rząd do wprowadzenia surowszych zasad.
System kontroli: jak działa?
Zgodnie z nowym systemem kontroli, NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska posiadają szerokie uprawnienia do sprawdzania beneficjentów na każdym etapie realizacji inwestycji. Oznacza to, że kontrole będą obejmować nie tylko sam proces aplikacyjny, ale także monitorowanie przebiegu realizacji inwestycji przez okres do pięciu lat po jej zakończeniu. Istotnym celem jest zapewnienie, że przyznane środki zostały wydane zgodnie z deklaracjami i na cel związany z poprawą jakości powietrza.
Niestety, kontrole ujawniły liczne nieprawidłowości. W pierwszym półroczu 2024 roku wykryto problemy w 12% skontrolowanych umów, a najczęściej wskazywane uchybienia to:
- Brak likwidacji starych źródeł ciepła,
- Podawanie zaniżonych dochodów w dokumentacji,
- Nieprawidłowe wydatkowanie środków.
Jakie kary grożą za nadużycia?
Z powodu wykrytych nieprawidłowości, kary dla beneficjentów programu są coraz bardziej dotkliwe. W przypadku poważniejszych naruszeń, osoby korzystające z dotacji mogą zostać zobowiązane do zwrotu całej dotacji wraz z odsetkami. W mniejszych przypadkach mogą zostać nałożone sankcje w postaci zmniejszenia wysokości przyznanych środków.
Ponadto, w wyniku nadużyć, sprawy dotyczące 6 tys. wniosków trafiły do prokuratury. Dotyczy to wniosków o łącznej wartości około 600 mln zł. Wśród nieprawidłowości zgłoszonych przez NFOŚiGW znalazły się zawyżone rachunki za usługi i materiały budowlane, nieefektywne inwestycje, a także przypadki, w których firmy wymuszały pełnomocnictwa od beneficjentów, a następnie znikały z rynku.
Nowa odsłona programu „Czyste Powietrze”
Z uwagi na liczne kontrowersje i trudności, program przechodzi gruntowną reformę, której celem jest wyeliminowanie nadużyć i uproszczenie procedur. Nowa wersja programu zadebiutuje na wiosnę 2025 roku, a zaplanowana data uruchomienia naboru wniosków to 31 marca 2025 roku.
Zmiany obejmują m.in.:
- Wprowadzenie operatorów – gminy, które będą wspierać gospodarstwa domowe w realizacji inwestycji, począwszy od planowania aż po rozliczenie.
- Lista rekomendowanych wykonawców – tworzenie spisu sprawdzonych firm, które będą mogły realizować termomodernizację budynków.
- Uproszczenie procesu aplikacji – ma to na celu szybsze uzyskanie dotacji i większą efektywność w realizacji inwestycji.
Cel reformy: czystsze powietrze i niższe rachunki
Reformy w programie „Czyste Powietrze” mają na celu zwiększenie jego efektywności, ale także zmniejszenie ryzyka nadużyć. Zgodnie z zapowiedziami Robert Gajda, zastępca prezesa zarządu NFOŚiGW, nowa odsłona programu będzie opierała się na sprawdzonych zasadach, które umożliwią szybsze uzyskanie wsparcia oraz zapewnią lepsze wykorzystanie środków publicznych.
W ramach reformy, gospodarstwa domowe będą miały większą pewność, że inwestycje w poprawę jakości powietrza będą skuteczne, a środki publiczne nie zostaną zmarnotrawione. Z kolei beneficjenci programu mogą liczyć na niższe rachunki za ogrzewanie dzięki efektywniejszym inwestycjom termomodernizacyjnym.
Zmiany w programie „Czyste Powietrze” mają na celu zarówno poprawę efektywności, jak i eliminację nadużyć. Wprowadzenie nowych zasad kontroli oraz reform w procedurach aplikacyjnych to krok w stronę poprawy jakości powietrza w Polsce i większej przejrzystości w wydatkowaniu środków publicznych. Warto śledzić rozwój sytuacji, zwłaszcza że nowe zasady programu wejdą w życie wiosną 2025 roku.
