Wyrok skazujący na pozbawienie wolności nakłada konieczność jego wykonania. Niemniej jednak, w trakcie wykonywania mogą wystąpić pewne przeszkody. Przerwa w odbywaniu kary pozbawienia wolności przyczynia się do złagodzenia negatywnych konsekwencji orzeczenia.
Wykonywanie kary pozbawienia wolności
Po uprawomocnieniu się wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania rozpoczyna się etap wykonania kary. Zgodnie z art. 79 Kodeksu karnego wykonawczego (dalej k.k.w.) skazany zostaje wezwany do stawienia się w wyznaczonym terminie do najbliższego aresztu śledczego. Następnie – po wydaniu decyzji kwalifikacyjnej komisji penitencjarnej – trafia do właściwego zakładu karnego.
W czasie pobytu skazanego w zakładzie karnym może pojawić się konieczność lub potrzeba udzielenia przerwy w wykonywaniu kary pozbawienia wolności. Reguluje ją art. 153 k.k.w.
Zasady udzielania przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności
Kodeks karny wykonawczy przewiduje sytuacje, w których udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności jest obowiązkiem sądu, oraz sytuacje, w których udzielenie przerwy jest fakultatywne i zależy od uznania sądu.
Art. 153 k.k.w.
§ 1. Sąd penitencjarny udziela przerwy w wykonaniu kary w wypadku określonym w art. 150 § 1 do czasu ustania przeszkody.
§ 2. Sąd penitencjarny może udzielić przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, jeżeli przemawiają za tym ważne względy rodzinne lub osobiste. Przepisy art. 151 § 3-5 stosuje się odpowiednio.
Większość przypadków starań skazanych o udzielenie przerwy w wykonaniu kary dotyczy sytuacji, w których sąd podejmuje decyzję według swojego uznania (fakultatywna przerwa, § 2).
Fakultatywna przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności
Za udzieleniem przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności mają przemawiać ważne względy rodzinne lub osobiste.
Użyte w przepisie określenie “ważne względy rodzinne lub osobiste” jest nieostre, co w praktyce powoduje trudności w ocenie konkretnej sytuacji. Z pomocą przychodzi tutaj doświadczenie.
Aby sąd mógł udzielić przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności z powodu ważnych względów rodzinnych lub osobistych, skazany musi wykazać, że:
- u przyczyn wniosku o jej udzielenie leży nadzwyczajna sytuacja,
- udzielona przerwa pozwoli na poprawę zaistniałej, nadzwyczajnej sytuacji,
- poprawa zaistniałej sytuacji jest celem udzielenia skazanemu przerwy,
- dla realizacji tego celu skazany przewidział określone środki.
Nadzwyczajne sytuacje
Praktyka pokazuje, że ważne względy rodzinne lub osobiste muszą wiązać się z nadzwyczajnymi sytuacjami, które zasługują na szczególne uwzględnienie i odstępstwo od zasady, jaką jest wykonanie kary. Okoliczności te dotyczą sytuacji powszechnie ocenianych jako istotnie dolegliwe, z którymi wiążą się duże trudności.
Nie będzie to np. ogólne pogorszenie się sytuacji najbliższej rodziny na skutek trafienia skazanego do zakładu karnego, ponieważ stanowi to naturalną konsekwencję skazania na karę pozbawienia wolności i jej wykonania. Nie będzie to również nieznaczne pogorszenie się stanu zdrowia skazanego będące wynikiem jego izolacji więziennej.
Poprawa zaistniałej sytuacji jako cel udzielenia przerwy
Fakultatywna przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności udzielana jest skazanemu po to, aby istniejąca, nadzwyczajna sytuacja rodzinna lub osobista, uległa poprawie.
Poprawa tej sytuacji stanowi cel udzielenia przerwy, a celowość udzielenia przerwy będzie rozpatrywana przez pryzmat możliwości jej poprawy z udziałem skazanego (w przypadku względów rodzinnych) lub dla skazanego (w przypadku względów osobistych) w warunkach wolnościowych.
To czy przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności zostanie skazanemu udzielona, będzie zależeć od tego, czy do poprawy istniejącej poza zakładem karnym sytuacji niezbędny jest skazany.
Określone środki
Każdy cel wiąże się z określonymi środkami, które do niego prowadzą. Zasada ta ma znaczenie również w kontekście ubiegania się o przerwę w wykonaniu kary pozbawienia wolności z ważnych względów rodzinnych lub osobistych.
Określenie środków, które do celu prowadzą, jest szczególnie istotne. To właśnie wskazane przez skazanego środki pozwalają ocenić, czy przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności ma na celu poprawę zaistniałej sytuacji, oraz czy do jej poprawy niezbędny jest skazany.
Należyte wykazanie powyższych okoliczności
Wszystkie okoliczności, o których mowa powyższej, muszą być należycie wykazane w toku postępowania. Służą temu odpowiednie środki dowodowe, w szczególności wyjaśnienia skazanego, zeznania świadków, dowody z dokumentów lub opinie biegłych.
W orzecznictwie często spotyka się wnioski o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności z uwagi na ważne względy rodzinne lub osobiste – wnoszone najczęściej samodzielnie przez skazanych – które bazują na niewystarczających twierdzeniach, dodatkowo nie są poparte odpowiednimi dowodami. Ustalenia sądu oraz jego rozstrzygnięcie muszą znajdować swoje oparcie w dowodach. Dlatego niewłaściwie przygotowane wnioski nie są przez sąd uwzględniane. Przyczyna odmowy tkwi wówczas nie tyle w braku podstaw do udzielenia przerwy w karze, ale w niestarannym przygotowaniu wniosku.
Okres, na który udzielana jest przerwa w karze z ważnych względów rodzinnych lub osobistych
Przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności z ważnych względów rodzinnych lub osobistych może być udzielona na okres do roku.
W praktyce oznacza to, że sąd penitencjarny może udzielić jednej przerwy na okres do roku, lub kilku przerw, których łączny okres nie przekroczy jednego roku.
Sąd określi konkretną datę, do której zostaje udzielona przerwa. O tej dacie należy pamiętać przygotowując wniosek o udzielenie przerwy w karze.
Przeszkoda w udzieleniu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności z ważnych przyczyn rodzinnych lub osobistych
Zasadą jest, że po odbyciu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności i powrocie po niej skazanego do zakładu karnego kolejna przerwa może być udzielona po upływie roku dalszego odbywania kary.
Kodeks karny wykonawczy przewiduje jednak trzy wyjątki, z których w kontekście starań o przerwę z ważnych względów rodzinnych i osobistych szczególne znaczenie ma ten trzeci – inny wypadek losowy.
Art. 153 k.k.w.
§ 3. Nie można udzielić przerwy przed upływem roku od dnia ukończenia poprzedniej przerwy i powrotu po niej do zakładu karnego, chyba że zachodzi wypadek choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby albo inny wypadek losowy.
W przypadku starań o przerwę przed upływem roku od powrotu do zakładu karnego z ostatniej przerwy, dotychczasowe uwagi należy uzupełnić o kwestię losowości nadzwyczajnej sytuacji, tj. jej zależności od czynników zewnętrznych, nieprzewidywalnych. Będzie to np. znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej i materialnej rodziny na skutek klęski żywiołowej (np. powodzi, pożaru) lub nagła, ciężka choroba członka rodziny.
Wniosek o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności do sądu penitencjarnego
Wniosek o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności wnosi się do sądu penitencjarnego, w którego okręgu przebywa skazany. Jest to sąd okręgowy (wydział penitencjarny), w którego okręgu mieści się zakład karny, w którym skazany przebywa.
Ewentualnych dalszych przerw w karze będzie udzielał sąd, który udzielił pierwszej przerwy. Będzie on również właściwy w sytuacji dotyczącej innego wypadku losowego, jeżeli skazany nadal przebywa na wolności.
Opłata od wniosku o udzielenie przerwy w karze
Od wniosku o udzielenie przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności należy uiścić opłatę w wysokości 60 zł. Opłatę można uiścić przelewem na numer rachunku bankowego właściwego sądu lub w kasie właściwego sądu.
Posiedzenie w przedmiocie przerwy w karze
Rozpoznanie wniosku skazanego o udzielenie przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności odbywa się na posiedzeniu.
W posiedzeniu mają prawo wziąć udział prokurator, skazany oraz jego obrońca, a także kurator zawodowy lub dyrektor zakładu karnego, jeżeli składali wniosek o wydanie postanowienia.
Skazany powinien wykorzystać posiedzenie sądu by osobiście postarać się przekonać sąd do swoich racji i zasadności udzielenia mu przerwy w karze. W czasie posiedzenia może korzystać z pomocy obrońcy.
Wyjście skazanego na przerwę
Jeżeli sąd przychyli się do wniosku skazanego i udzieli przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, to, kiedy skazany faktycznie wyjdzie na przerwę, zależy od prokuratora.
Prokurator może sprzeciwić się udzieleniu przerwy, co spowoduje, że postanowienie o udzieleniu przerwy staje się wykonalne z chwilą uprawomocnienia się tego postanowienia – tj. z chwilą upływu terminu do wniesienia zażalenia na postanowienie lub z chwilą rozpoznania zażalenia prokuratora i utrzymania postanowienia sądu pierwszej instancji w mocy przez sąd odwoławczy.
Zażalenie wniesione przez prokuratora podlega rozpoznaniu w terminie 14 dni.
Zażalenie skazanego na postanowienie w przedmiocie przerwy
Na postanowienie w przedmiocie przerwy przysługuje zażalenie.
Tym samym w przypadku odmowy udzielenia przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności skazany może się odwołać do sądu drugiej instancji.
Termin do wniesienia zażalenia wynosi 7 dni.
Obowiązkowa przerwa w wykonaniu kary pozbawienia wolności
Art. 153 § 1 k.k.w., wskazując wypadki obowiązkowego udzielenia przez sąd przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, odsyła do art. 150 § 1 k.k.w. Chodzi o dwa wypadki, w których skazany cierpi na:
- chorobę psychiczną lub
- inną ciężką chorobę
uniemożliwiającą wykonanie kary pozbawienia wolności.
Art. 150 k.k.w.
§ 2. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.
Są to przyczyny natury zdrowotnej dotyczące samego skazanego. Choroba psychiczna lub inna ciężka choroba będzie powodować obligatoryjną przerwę w wykonaniu kary tylko, gdy uniemożliwia wykonanie kary pozbawienia wolności.
Takie ustalenie wymaga wiadomości specjalnych, z tego względu w postępowaniu niezbędne będzie zasięgnięcie opinii biegłego lub biegłych. Do obligatoryjnego udzielenia przerwy konieczne jest ustalenie, że:
- skazany cierpi na chorobę psychiczną lub inną ciężką chorobę, oraz
- że stwierdzona choroba psychiczna lub inna ciężka choroba skazanego uniemożliwia wykonanie kary pozbawienia wolności.
Poczynienie powyższych ustaleń obliguje sąd do udzielenia przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności do czasu ustania przeszkody.
Pomimo, że w przepisie mowa jest o udzieleniu przerwy do czasu ustania przeszkody, w postanowieniu sąd określi konkretną datę, do której przerwy udziela. Jeżeli do tego czasu przeszkoda nie ustanie, sąd udzieli dalszej przerwy.
