W polskim systemie prawnym hipoteka stanowi jedno z najważniejszych zabezpieczeń wierzytelności. W przypadku nieważności umowy kredytowej, która stanowiła podstawę zabezpieczenia hipotecznego, również samo zabezpieczenie traci swoją moc. Przykładem takiej sytuacji jest sprawa związana ze Spółdzielczą Kasą Oszczędnościowo-Kredytową „Wołomin”, której finał przed Sądem Najwyższym (SN) rzuca nowe światło na problem nieważności umowy kredytowej i skutków dla hipoteki.
POLECAMY: Przedawnienie roszczeń zabezpieczonych hipoteką: Wszystko, co musisz wiedzieć
Tło Sprawy: Afera SKOK „Wołomin”
Afera związana ze SKOK „Wołomin” polegała na masowym wyprowadzaniu środków finansowych za pomocą fikcyjnych kredytów udzielanych na podstawione osoby, bez badania zdolności kredytowej. Dopiero od 2012 roku Komisja Nadzoru Finansowego uzyskała nadzór nad kasami, co jednak nie zapobiegło dalszym nadużyciom.
Przypadek Łukasza R. i Spółki L.
SKOK „Wołomin” udzieliła kredytu Łukaszowi R. na kwotę 990 tys. zł, zabezpieczonego hipoteką do kwoty 1,4 mln zł na nieruchomości należącej do spółki L. Spółka ta została zlikwidowana, a nieruchomość przeszła na Skarb Państwa zgodnie z art. 25e ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS). Po upadłości SKOK „Wołomin” syndyk próbował odzyskać należności, jednak zarówno kredytobiorca, jak i spółka L. byli niewypłacalni.
Rozstrzygnięcie sądowe
Umowa kredytowa została uznana za nieważną, gdyż jej celem było wyłudzenie środków finansowych. Sąd pierwszej instancji, a następnie sąd apelacyjny, oddaliły powództwo syndyka przeciwko Skarbowi Państwa, uznając, że skoro umowa kredytowa była nieważna, to i zabezpieczenie hipoteką nie ma podstaw.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego
Syndyk złożył skargę kasacyjną do SN, jednak została ona oddalona. SN uznał, że umowa kredytowa była nieważna od samego początku, ponieważ strony zmierzały do zupełnie innego celu niż udzielenie kredytu, naruszając przy tym przepisy prawa. Jak wskazała sędzia Marta Romańska: „Skoro więc ta umowa była nieważna, to i hipoteka zabezpieczająca tę umowę nie może być hipoteką, za którą stoi wierzytelność. Taka jest bowiem funkcja hipoteki, która ma zabezpieczać dług wynikający z zawartej umowy. Tu zaś umowy nie było”.
Konsekwencje dla Zabezpieczeń Hipotecznych
Orzeczenie SN potwierdza, że hipoteka nie może zabezpieczać roszczeń wynikających z nieważnej umowy kredytowej. Nawet gdy mienie po dłużniku hipotecznym przeszło na Skarb Państwa, zabezpieczenie hipoteczne nie ma mocy prawnej. Sędzia Romańska zauważyła: „Nie oznacza to, że majątek pozostały po zlikwidowanej spółce nie może służyć zaspokojeniu roszczeń, jakie pozostały po upadłej SKOK „Wołomin”, ale roszczenia należy zgłosić wobec innych podmiotów, najlepiej przed upływem terminu przedawnieni”.
Podsumowanie
Orzeczenie SN w sprawie SKOK „Wołomin” i hipoteki zabezpieczającej nieważną umowę kredytową ma istotne znaczenie dla praktyki prawnej i zabezpieczeń wierzytelności. Potwierdza, że nieważność umowy kredytowej skutkuje również nieważnością zabezpieczenia hipotecznego, co chroni przed nieuzasadnionymi roszczeniami wobec Skarbu Państwa. Prawidłowe zrozumienie tych zasad jest kluczowe dla wszystkich uczestników obrotu gospodarczego, w tym kredytobiorców, wierzycieli i organów państwowych.
Źródła
- Art. 25e ust. 1 ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym.
- Wyrok Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2024 r. sygn. II CSKP 2255/22
