Od 1 października 2023 r. sądy w Polsce zyskały możliwość orzekania kary dożywotniego pozbawienia wolności bez możliwości warunkowego zwolnienia, zgodnie z nowelizacją prawa karnego (Dz.U. z 2022 r. poz. 2600). Decyzja ta, wprowadzona przez poprzedni rząd, wzbudziła jednak liczne kontrowersje. W odpowiedzi, Ministerstwo Sprawiedliwości planuje wyeliminowanie tej formy kary – rozwiązania, które zdaniem wielu ekspertów narusza zasady konstytucji oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka.
Złamanie konstytucji i konwencji? Krytyka i wątpliwości prawne
Wprowadzenie przepisów o bezwzględnym dożywociu spotkało się z ostrą krytyką środowisk prawniczych. Sędzia Beata Morawiec z Sądu Okręgowego w Krakowie, przewodnicząca Stowarzyszenia Sędziów „Themis”, ocenia, że przepisy te „stanowiły spektakularne złamanie zasad wynikających nie tylko z naszej konstytucji, ale również z europejskiej konwencji praw człowieka”. Zgodnie z polską konstytucją, a szczególnie jej art. 40, zakazane jest stosowanie kar okrutnych i nieludzkich. Podobne ograniczenia wynikają z art. 3 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, zgodnie z którym nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu.
Jednakże były wiceminister sprawiedliwości Marcin Warchoł uważa, że podobne przepisy istnieją w Wielkiej Brytanii, gdzie nie budzą sprzeciwu, co wskazywał w debacie: „Europejski Trybunał Praw Człowieka nie zakwestionował tego mechanizmu, a jedynie zastrzegł, że skazany musi mieć prawo do ‘nadziei na poprawę losu’. W Polsce daje ją choćby prawo łaski.”
Sędzia Morawiec odrzuca ten argument jako nietrafny, wskazując, że „nie sądzę, aby znalazł się jakikolwiek prezydent, który chciałby, aby kojarzono jego nazwisko z osobą skazaną np. za wielokrotne zabójstwo czy za szpiegostwo.”
Szanse na resocjalizację – wyższa wartość niż bezwzględne dożywocie
Argumentem przeciwko karze bezwzględnego dożywocia jest też trudność przewidzenia, czy skazany ma szanse na resocjalizację. Sędzia Morawiec zaznacza, że na drodze do ponownej oceny skazanego powinny stać sądy penitencjarne, badając możliwość jego ewentualnej resocjalizacji. Jak tłumaczy: „W trakcie orzekania kary nie można bowiem przewidzieć, jak ten proces będzie przebiegał”. Karanie dożywociem z możliwością zwolnienia podkreśla wartość humanizmu, który zakłada, że każde życie zasługuje na szansę poprawy.
Morawiec zauważa również, że społeczeństwo zrezygnowało z kary śmierci jako barbarzyńskiej i niezgodnej z zasadami humanizmu, pytając: „Z drugiej strony, wprowadzając karę bezwzględnego dożywocia, zgodziliśmy się na to, że osobom na nią skazanym nie pozostanie nic innego, jak tylko oczekiwanie w zamknięciu na nadejście tej śmierci”.
Bezpieczeństwo społeczne czy element propagandowy?
Pomysłodawcy przepisów o bezwzględnym dożywociu argumentowali, że zwiększy to bezpieczeństwo publiczne, jednak eksperci krytycznie oceniają jego rzeczywisty wpływ. Prof. Brunon Hołyst, kryminolog, zauważa, że „ten, kto planuje popełnienie przestępstwa, nie sięga najpierw po kodeks karny i nie sprawdza, czy jak zabije, to dostanie dożywocie.” Podkreśla on, że sprawca działa z własnym procesem motywacyjnym, niezależnym od rygoru prawnego.
Hołyst ocenia wprowadzenie kary bezwzględnego dożywocia jako „uchwalone pod publiczkę, aby dać społeczeństwu złudne poczucie bezpieczeństwa.” Obecnie resort sprawiedliwości zamierza zrezygnować z tego rozwiązania, odwołując się do konstytucyjnych zasad i praktyk europejskich.
Podsumowanie: Czy eliminacja kary bezwzględnego dożywocia to konieczność?
Nowe podejście do eliminacji kary bezwzględnego dożywocia wskazuje na powrót do wartości humanistycznych, prawa do resocjalizacji oraz respektowania zasad konstytucyjnych i międzynarodowych. To, co może wydawać się surowym zabezpieczeniem społeczeństwa, zdaniem ekspertów i prawniczych autorytetów, nie jest skutecznym narzędziem do poprawy bezpieczeństwa.
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
Podstawa prawna: przepisy na etapie legislacji
