12 grudnia Ministerstwo Sprawiedliwości ogłosiło początek konsultacji międzyresortowych nad projektem ustawy dotyczącej instrumentów wspieranego podejmowania decyzji. Reforma ta ma na celu zastąpienie dotychczasowej instytucji ubezwłasnowolnienia bardziej elastycznym i nowoczesnym systemem wsparcia. Jak podkreśla ministerstwo, obecne przepisy są niezgodne z prawem międzynarodowym i nieodpowiednie w świetle współczesnych standardów praw człowieka.
POLECAMY: Wkrótce ubezwłasnowolnienie może przejść do lamusa – zastąpić je ma nowa instytucja
Dlaczego potrzebna jest zmiana?
Obowiązujące w Polsce przepisy dotyczące ubezwłasnowolnienia nie spełniają wymagań wynikających z prawa międzynarodowego. Ministerstwo Sprawiedliwości podkreśla, że system ten odbiera osobom pełnoletnim prawo do samodzielnego podejmowania decyzji, co jest sprzeczne z zasadą pełnej podmiotowości człowieka. Reformę uznano za kluczową dla umożliwienia osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów uczestnictwa w życiu społecznym na własnych warunkach.
Zgodnie z komunikatem MS, projekt ustawy zakłada wprowadzenie czterech nowych instrumentów wsparcia, które będą dostosowane do indywidualnych potrzeb i możliwości osób wymagających pomocy.
Nowe instrumenty wspieranego podejmowania decyzji
1. Asysta prawna
Asysta prawna ma na celu wspieranie osób, które potrzebują pomocy w zrozumieniu skomplikowanych przepisów prawa czy praktyki urzędowej. Taki asystent będzie mógł towarzyszyć danej osobie w urzędach, podczas wizyt u lekarza lub w innych sytuacjach wymagających podejmowania decyzji. Ważne jest, że rola asystenta ogranicza się do udzielania wsparcia – nie może on podejmować decyzji za osobę korzystającą z pomocy.
2. Kurator wspierający
W sytuacjach, gdy osoba potrzebująca wsparcia nie ma asystenta prawnego ani zaufanej osoby, sąd może wyznaczyć kuratora wspierającego. Kurator ten będzie wspierał swojego podopiecznego w wykonywaniu czynności prawnych przez maksymalnie pięć lat. Również w tym przypadku decyzje pozostaną w rękach osoby wspieranej, a kurator nie będzie miał prawa składać oświadczeń woli w jej imieniu.
3. Kurator reprezentujący
W sytuacjach bardziej złożonych, gdy osoba nie jest w stanie podejmować decyzji samodzielnie, sąd może wyznaczyć kuratora reprezentującego. W odróżnieniu od kuratora wspierającego, kurator reprezentujący będzie mógł podejmować decyzje i składać oświadczenia woli w granicach określonych przez sąd. Ma to na celu ochronę interesów osoby wspieranej, jednocześnie zapewniając jej możliwość uczestnictwa w podejmowaniu decyzji w miarę jej możliwości.
4. Pełnomocnik rejestrowany
To innowacyjna propozycja, która umożliwia każdej osobie wyznaczenie pełnomocnika z wyprzedzeniem, na wypadek utraty zdolności do podejmowania decyzji w przyszłości. Pełnomocnik rejestrowany będzie wpisywany do specjalnego rejestru, co pozwoli instytucjom i zainteresowanym stronom zweryfikować zakres jego kompetencji.
Tworzenie Rejestru Pełnomocnictw
Ministerstwo planuje utworzenie centralnego Rejestru Pełnomocnictw, który będzie zawierał informacje o wszystkich ustanowionych pełnomocnikach rejestrowanych. Rozwiązanie to ma uprościć procedury i zapewnić przejrzystość w kwestii ważności oraz zakresu pełnomocnictw.
Krytyka obecnych przepisów
Resort sprawiedliwości wskazuje, że system ubezwłasnowolnienia jest przestarzały i sprzeczny z międzynarodowymi standardami, takimi jak Konwencja ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami. „W projekcie ustawy centralne miejsce zajmuje osoba wymagająca wsparcia, której autonomia, godność i prawo do decydowania o sobie zostały postawione na pierwszym planie” – zaznacza ministerstwo w komunikacie prasowym.
Perspektywa przyszłości
Reforma systemu ubezwłasnowolnienia w Polsce może stać się przełomem w zakresie wsparcia osób z niepełnosprawnościami i innych grup wymagających pomocy. Proponowane zmiany mają zapewnić bardziej humanistyczny, elastyczny i dostosowany do indywidualnych potrzeb model wspierania decyzji. Ministerstwo zapowiada etapowe wdrażanie nowych przepisów, co pozwoli odpowiednio przygotować infrastrukturę, kadry oraz procedury.
Nowe regulacje mają szansę zastąpić ubezwłasnowolnienie nowoczesnym systemem, który będzie promował autonomię i podmiotowość osób dorosłych niezależnie od ich stanu zdrowia czy poziomu sprawności. Reforma ta wpisuje się w światowy trend dążenia do pełnej równości i poszanowania praw człowieka.
