Rząd Donalda Tuska przeforsował istotne zmiany w ordynacji podatkowej, które mogą diametralnie zmienić relacje między obywatelami a fiskusem. Kluczowa zmiana dotyczy odwrócenia ciężaru dowodu – to nie podatnik, lecz urząd skarbowy będzie musiał udowodnić winę.
Domniemanie niewinności także wobec fiskusa
W maju 2025 roku Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy nowelizującej ordynację podatkową, który zmienia podstawową zasadę obowiązującą dotąd w kontaktach obywateli z administracją skarbową. Dotychczas, w praktyce, to podatnik musiał udowadniać swoją niewinność, gdy urząd kwestionował np. źródła dochodu czy rzetelność rozliczeń. Nowe przepisy mają odwrócić tę logikę – zgodnie z deklaracją premiera Donalda Tuska:
„Po przyjęciu tej ustawy będzie odwrotnie – to urząd skarbowy, jeśli będzie różnica opinii co do faktów, będzie musiał udowodnić winę podatnika, zanim jakakolwiek kara na podatnika spadnie.”
To fundamentalna zmiana, która ma przywrócić zaufanie obywateli do państwa i zwiększyć poczucie sprawiedliwości w relacjach z administracją podatkową.
Zakres zmian: kontrole, czynności sprawdzające i postępowania podatkowe
Nowe przepisy obejmą wszystkie postępowania podatkowe wszczynane z urzędu, a także czynności sprawdzające i kontrole podatkowe oraz celno-skarbowe. Oznacza to, że zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby fizyczne będą objęci tą samą zasadą: fiskus nie może już działać w oparciu o przypuszczenia, tylko musi przedstawić dowody.
To wyraźna zmiana paradygmatu, która zrównuje obywateli z urzędami w kontekście domniemania niewinności – zasady dobrze znanej w postępowaniach karnych, ale dotąd ignorowanej w praktyce skarbowej.
Koniec z „nękaniem kontrolami”? Teoretycznie – tak
Przez lata opinia publiczna krytykowała nadużycia skarbówki, wskazując na przypadki absurdalnych lub wielomiesięcznych kontroli, które paraliżowały działalność firm, prowadząc czasem nawet do ich upadłości. Urzędnicy potrafili wzywać do wyjaśnień na podstawie wątpliwości dotyczących drobnych transakcji czy rozbieżności o minimalnej wartości.
Zmiany w ordynacji mają ukrócić tego typu praktyki, ponieważ urzędy będą zmuszone do przedstawienia twardych dowodów, zanim zastosują jakiekolwiek środki represyjne wobec podatnika.
Choć przepisy nie zakazują samych kontroli, to ich przeprowadzanie bez odpowiedniego przygotowania dowodowego stanie się znacznie trudniejsze.
Nowy bat na urzędników? Czas pokaże
Przyjęte przez rząd przepisy mają potencjał do ograniczenia nadużyć, ale wiele będzie zależało od praktyki ich stosowania. W przeszłości już wprowadzano mechanizmy mające zapewnić większą ochronę praw podatników, jednak rzeczywistość często odbiegała od założeń.
Eksperci przestrzegają, że sama zmiana przepisów nie wystarczy, jeśli nie pójdzie za nią zmiana kultury organizacyjnej administracji skarbowej oraz jasne i konsekwentne stosowanie prawa przez sądy administracyjne.
Znaczenie dla przedsiębiorców i obywateli
Dla małych i średnich przedsiębiorców zmiana może oznaczać większe bezpieczeństwo prawne i mniejsze ryzyko bankructwa z powodu przeciągających się i nieuzasadnionych kontroli. Dla obywateli – to szansa na uczciwsze traktowanie w przypadku wezwań i zapytań ze strony skarbówki.
Nie oznacza to oczywiście końca kontroli ani pełnej bezkarności – jeśli fiskus dysponuje dowodami, nadal będzie mógł pociągnąć podatnika do odpowiedzialności. Zmiana polega na tym, że nie wystarczy już tylko przypuszczenie czy wątpliwość, by wstrząsnąć życiem prywatnym lub firmą obywatela.
Wzmocnienie pozycji podatnika w duchu Konstytucji
Zgodnie z Konstytucją RP, każdemu przysługuje prawo do sprawiedliwego traktowania przez organy państwowe. Nowelizacja ordynacji podatkowej to krok w stronę realizacji tej zasady również w relacjach fiskalnych. Odwrócenie ciężaru dowodu to nie tylko zmiana techniczna – to sygnał, że państwo przestaje traktować podatnika jako potencjalnego przestępcę.
To również zgodne z europejskimi standardami i wyrokami Trybunału Sprawiedliwości UE, które w przeszłości wskazywały na konieczność zapewnienia ochrony obywatelom przed arbitralnym działaniem administracji podatkowej.
Co dalej?
Nowelizacja ustawy trafi teraz do Sejmu. Jeśli przejdzie pełną ścieżkę legislacyjną bez istotnych zmian, nowe przepisy mogą wejść w życie jeszcze w 2025 roku. Wówczas zmieni się cała praktyka prowadzenia postępowań przez Krajową Administrację Skarbową.
Warto jednak podkreślić, że skuteczność zmian zależy od wdrożenia w praktyce, w tym od szkoleń urzędników, stosowania wytycznych oraz ewentualnych interwencji sądów w przypadkach nadużyć.
Jeśli reforma zostanie przeprowadzona konsekwentnie, może oznaczać prawdziwy przełom w relacjach obywatel–państwo w Polsce.
