Głośne sprawy związane z różnymi rodzajami przestępstw, w tym brutalnymi zbrodniami, przyciągają uwagę społeczeństwa. Czasem ludzie wydają swoje wyroki szybciej niż sąd, pomimo obowiązującej w polskim prawie zasady domniemania niewinności. Samosąd działa jednak znacznie szybciej, choć ci, którzy się na niego decydują, muszą liczyć się z konsekwencjami prawnymi. Ale czym dokładnie jest samosąd?
Czym jest samosąd?
Pojęcie samosądu wydaje się łatwo zdefiniować – to nic innego jak samodzielne wymierzanie kar i osądzanie innych ludzi przez osoby, a nie sąd, który jest jedyną instytucją uprawnioną do wydawania wyroków i rozstrzygania sporu. Jest także znane jako lincz, od nazwiska sędziego z Wirginii, Charlesa Lyncha, który był związany z tego rodzaju działaniami w historii USA.
Co oznacza samosąd?
W powszechnym rozumieniu samosąd to samowolne wymierzanie kary przez osoby zupełnie nieuprawnione do tego. Najczęściej dochodzi do niego w głośnych sprawach, które poruszają lokalne społeczności, często przedstawiane przez media. Samosąd może polegać na samowolnym wymierzaniu kary przez tłum osobie jedynie podejrzewanej o popełnienie przestępstwa. Wiele razy takiemu zdarzeniu towarzyszą silne emocje.
Czy samosąd jest karalny?
Trzeba jasno podkreślić, że samosąd jest takim samym przestępstwem jak pobicie, kradzież czy zabójstwo. Jest to działanie nielegalne i karalne, chociaż niektórzy wydają się tego nie zdawać sobie sprawy. Czasem argumentuje się, że przy ewidentnej winie osoby można samemu wymierzyć sprawiedliwość, lecz takie postępowanie nie mieści się w ramach obowiązującego prawa. Nawet jeśli niektórzy uznają to za „wyrównanie rachunków”, samosąd nie jest dopuszczalny. Nie mieści się również w ramach praw naturalnych, które mogą być zniekształcone w zależności od indywidualnych odczuć każdego człowieka.
Samosąd w kodeksie karnym
Kodeks karny nie zawiera bezpośrednich informacji na temat samosądu, jednak w artykułach 217 i 217A znajdują się przepisy dotyczące naruszenia nietykalności w kontekście działań podejmowanych przez oprawców w ramach samosądu.
Artykuł 217 określa, że osoba naruszająca nietykalność cielesną innej osoby podlega karze grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do roku. Jeżeli pokrzywdzony wywołał takie zachowanie lub zareagował na naruszenie nietykalności, sąd może odstąpić od wymierzenia kary. Natomiast artykuł 217A stanowi, że osoba naruszająca nietykalność w związku z interwencją na rzecz ochrony bezpieczeństwa publicznego podlega podobnym sankcjom.
Warto również wspomnieć o artykule 126a, który dotyczy publicznego nawoływania do popełnienia czynu zabronionego, w tym ludobójstwa, udziału w masowym zamachu czy dyskryminacji. Za takie czyny grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat.
Znane przypadki samosądu i ich konsekwencje
Historia zna wiele przypadków samosądu. W Polsce w czasie insurekcji kościuszkowskiej w 1794 roku doszło do masowego wieszania zdrajców w Warszawie. Kolejny przypadek miał miejsce podczas powstania listopadowego w 1831 roku, gdy osoby oskarżane o szpiegostwo czy zdradę zostały stracone w samosądzie.
W 2005 roku w Włodowie na Warmii mieszkańcy wymierzyli „sprawiedliwość” napastującemu ich kryminaliście, Józefowi Ciechanowiczowi. Współsprawcy samosądu, bracia Winkowie, zostali skazani w 2007 roku, ale wyrok został uchylony przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku. Ostatecznie, w 2009 roku, bracia Winkowie zostali skazani na kary pozbawienia wolności za zabójstwo, a pozostali uczestnicy samosądu otrzymali kary od 6 miesięcy do roku z warunkowym zawieszeniem ich wykonania na trzy lata. Sąd Apelacyjny podtrzymał ten wyrok w czerwcu tego samego roku.
