Obowiązek alimentacyjny – do kiedy płaci się alimenty na dziecko?

Rodzice są zobowiązani do finansowego wspierania swoich dzieci, a to zobowiązanie zazwyczaj ma ograniczony czas trwania, trwając tak długo, jak dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. W przeciwieństwie do powszechnego przekonania, przepisy polskiego prawa nie określają konkretnej granicy wiekowej, po której rodzice są zwolnieni z obowiązku płacenia alimentów. Zatem jak długo trwa to zobowiązanie alimentacyjne?

POLECAMY: Pozew o alimenty – Jakie dokumenty będą stanowiły dowodów w sądzie

Obowiązek alimentacyjny może wynikać z decyzji sądu okręgowego w sprawie rozwodu lub separacji rodziców dziecka, bądź też z postanowienia sądu rodzinnego, np. w sprawie ustalenia ojcostwa, alimentów, podwyższenia lub obniżenia ich kwoty. Sąd, orzekając o alimentach, nie określa jednak dokładnie, przez jaki czas obowiązek alimentacyjny będzie obowiązywał.

Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie ustanawia jednej powszechnej daty zakończenia obowiązku alimentacyjnego wobec dzieci. Zakończenie obowiązku płacenia alimentów zależy od wielu różnorodnych okoliczności, związanych zarówno z sytuacją dziecka i jego postępowaniem, jak i z sytuacją finansową rodziców. W różnych rodzinach i sytuacjach, czas trwania tego obowiązku może być zróżnicowany. Zgodnie z ogólną zasadą, obowiązek alimentacyjny trwa tak długo, jak długo dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Osiągnięcie pełnoletniości nie powoduje automatycznego zakończenia obowiązku finansowego wobec dziecka, o ile dziecko podejmuje odpowiednie kroki w kierunku samodzielnego utrzymania się w przyszłości.

Wybrane przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczące alimentów

• „art. 128. Obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.[…]
• art. 133. § 1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. 
• § 2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. 
• § 3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się[…]
• art. 138. W razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego”.

Warunek „dokładania starań” ma kluczowe znaczenie przy ocenie czasu trwania obowiązku alimentacyjnego. Sąd bierze pod uwagę szereg czynników, do których należą zarówno okoliczności leżące po stronie dziecka (np. jego zdolności, chęć do kontynuowania dalszej nauki, osiągane wyniki), jak i po stronie rodziców (np. ich stan zdrowia, wysokość wynagrodzenia, posiadany majątek, możliwości zarobkowe).

Do jakiego wieku trzeba płacić alimenty, gdy dziecko nie podejmuje starań?

Zazwyczaj sytuacja ta zmienia się, gdy dziecko zaczyna pracować i dobrowolnie zrezygnuje z otrzymywania alimentów od rodziców. Niemniej jednak czasami zdarzają się przypadki, gdzie dzieci starają się utrzymać jak najdłużej na koszt osób zobowiązanych do alimentacji, nawet gdy posiadają zdolności do samodzielnego utrzymania.

Jeśli rodzic zobowiązany do płacenia alimentów uważa, że nie ma już podstaw do ich wypłacania, powinien wnieść sprawę do sądu rodzinnego, aby uzyskać orzeczenie o zakończeniu obowiązku alimentacyjnego. Przepisem umożliwiającym złożenie takiego pozwu jest art. 138 kro. Jednak obowiązek alimentacyjny nie ulega automatycznemu zakończeniu. W sytuacji, gdy pełnoletnie dziecko nadal pobiera alimenty, rodzic powinien wystąpić do sądu z pozwem o uchylenie alimentów. Pozew ten powinien być złożony do sądu rodzinnego w miejscu zamieszkania dziecka.

W trakcie postępowania, rodzic jako powód powinien przedstawić dowody na zmianę okoliczności, zwłaszcza jeśli chodzi o zdolność samodzielnego utrzymania przez dziecko. Sąd będzie analizować potencjalne możliwości dziecka, a nie jedynie rzeczywistą sytuację – jeśli dziecko ma możliwość podjęcia pracy, ale tego nie robi (np. nie angażuje się w naukę, studiuje na trzecim kierunku pomimo posiadania wystarczających kwalifikacji do podjęcia zatrudnienia), sąd uzna, że dziecko posiada zdolność do samodzielnego utrzymania.

Jak wynika z orzecznictwa:

„samodzielne utrzymanie oznacza zapewnienie minimum socjalnego, zapewniającego zaspokajanie przez dziecko podstawowych potrzeb życiowych (koszty związane z mieszkaniem, wyżywienie, ubranie, koszty nauki, dojazdu do szkoły itp.). Zwrot „jeszcze nie jest w stanie utrzymać się” wskazuje, że dziecko powinno podejmować próby usamodzielnienia się, jeżeli jest to możliwe i uzasadnione. Uprzywilejowany obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka, które jeszcze się nie usamodzielniło, trwa tak długo, dopóki dziecko nie osiągnie samodzielności, tzn. dopóki nie zdobędzie odpowiadających jego uzdolnieniom i predyspozycjom kwalifikacji zawodowych. Rodzice muszą przeto łożyć na utrzymanie i wykształcenie dziecka, które mimo ukończenia 18 lat nadal zdobywa takie kwalifikacje, pod warunkiem, że wykorzystuje ono ten czas rzeczywiście na naukę” (por.wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z dnia 19 grudnia 2018 r., wydany w sprawie o sygn. I Ca 456/18).

Powód może wykazywać możliwości dziecka na rozmaite sposoby, na przykład na podstawie zeznań świadków (np. członków rodziny), dokumenty (np. zaświadczenia ze szkoły, plan zajęć w przypadku szkoły weekendowej) czy wywiad w miejscowym urzędzie pracy (na okoliczność ofert pracy dostępnych dla osób z wykształceniem i kwalifikacjami zbliżonymi do tych posiadanych przez dziecko).

Do jakiego wieku trwa obowiązek płacenia alimentów w przypadku choroby dziecka?

W niektórych sytuacjach zobowiązanie alimentacyjne może przewiduje dłuższy okres, zwłaszcza gdy osoba uprawniona do otrzymywania środków alimentacyjnych zmaga się z chorobą. Warunkiem zakończenia tego obowiązku zawsze jest możliwość samodzielnego utrzymania się, korzystając z zarobków dziecka lub z majątku, który posiada. Jeśli dziecko jest niepełnosprawne i nie ma zdolności do podjęcia pracy generującej wystarczające dochody na pokrycie kosztów życia, takich jak opłaty za mieszkanie, zakup żywności, odzieży czy opłacenie potrzebnej pomocy medycznej, wtedy obowiązek alimentacyjny może być utrzymany do końca życia dziecka.

W przypadku dzieci niepełnosprawnych, gdy sąd rozpatruje sprawę ewentualnego zakończenia obowiązku alimentacyjnego, musi uwzględnić stan zdrowia dziecka oraz realną możliwość podjęcia nawet niewielkiej pracy zarobkowej. Jeśli istnieje potencjał, aby dziecko mogło podjąć pracę, choćby o niewielkich zarobkach, sąd może odmówić uchylenia obowiązku alimentacyjnego obciążającego rodzica.