Wysłuchanie dziecka w postępowaniu cywilnym – nowe zasady

W wielu rodzajach spraw cywilnych – zwłaszcza dotyczących problematyki prawa rodzinnego i opiekuńczego – dziecko to istotny świadek, posiadający informacje ważne dla przebiegu sprawy, a zwłaszcza dla sposobu jej rozstrzygnięcia. Niestety, nierzadko składanie zeznań przez dziecko przed sądem wiąże się ze stresem i koniecznością powrotu do niezwykle traumatycznych przeżyć, co w oczywisty sposób może negatywnie wpłynąć na stan dziecka i jego samopoczucie.

Konieczność składania zeznań przed sądem chyba dla nikogo nie jest niczym przyjemnym. Dlatego ustawodawca zdecydował się na zwiększenie standardu ochrony praw dzieci w postępowaniu cywilnym i w ramach zmiany przepisów kodeksu postępowania cywilnego zdecydował się zaostrzyć wymagania dotyczące sposobu i przebiegu wysłuchania dziecka w sprawach cywilnych. Jakie zasady od 15 lutego 2024 r. będą dotyczyć praw dziecka?

Dziecko ma prawo odmówić składania zeznań

W postępowaniu cywilnym zasadą jest, że sąd w sprawach dotyczących małoletniego dziecka wysłuchuje je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala. Jednak możliwość wysłuchania dziecka nie oznacza, że dziecko ma obowiązek stawić się przed sądem. Na mocy wskazanej noweli ustawodawca wprowadził zmiany w kodeksie postępowania cywilnego dotyczące właśnie wysłuchania dziecka w sprawie cywilnej. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 216¹ § k.p.c., jeżeli przed sądem dziecko odmawia udziału w wysłuchaniu, sąd odstępuje od tej czynności.

Wystarczy więc, że dziecko oświadczy, iż nie chce składać swoich „zeznań”. Warto podkreślić, że nie mają tu znaczenia przyczyny, ze względu na które dziecko podjęło taką decyzję. Jednocześnie obowiązkiem sądu jest odnotowanie w protokole posiedzenia lub rozprawy, z jakich przyczyn nie doszło do wysłuchania dziecka. Gdy dziecko samo zdecydowało, że nie chce się wypowiadać, wystarczy wskazać ten fakt w protokole. Natomiast, jeżeli to sąd z własnej inicjatywy odstąpił od wysłuchania dziecka, w protokole powinny zostać wyjaśnione okoliczności, które – zdaniem sądu – uzasadniały taki krok.

W jaki sposób sąd wysłuchuje dziecka?

Ustawodawca opisał również sam sposób wysłuchania dziecka. Zgodnie z nowymi przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wysłuchanie dziecka:

• może nastąpić tylko raz w toku postępowania, chyba, że dobro dziecka wymaga ponownego przeprowadzenia tej czynności lub potrzebę ponownego wysłuchania zgłasza dziecko,
• następuje na posiedzeniu niejawnym, które odbywa się w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub, jeżeli dobro dziecka tego wymaga, poza jego siedzibą,
• gdy wymagają tego okoliczności, czynność ta jest przeprowadzana przy udziale biegłego psychologa (do tych okoliczności zalicza się stan zdrowia, rozwój umysłowy lub wiek dziecka oraz konieczność udzielenia pomocy sędziemu w zakresie rozpoznania potrzeb dziecka podczas wysłuchania),
• jest dokumentowane w postaci notatki służbowej (wysłuchanie dziecka nigdy nie może być nagrywane).

Zawsze, gdy sąd wysłuchuje dziecka, w pierwszym rzędzie musi mieć na względzie jego dobro. Dlatego należy dołożyć wszelkich starań, aby zapewnić dziecku komfortowe i bezpieczne warunki, pozwalające na swobodną wypowiedź. Czynność ta powinna zostać przerwana natychmiast, gdy okaże się, że dobro dziecka może być zagrożone. Chodzi tu zwłaszcza o przypadki, w których dziecko zmieni zdanie co do chęci składania swoich „zeznań” bądź okaże się, że jest to dla niego zbyt trudne i obciążające emocjonalnie przeżycie.

Podstawa prawna:

• art. 2 ustawy z 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r., poz. 1606)
• ustawa z 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 2809)
• ustawa z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 2023 r., poz. 1550)