Czym jest kapitał początkowy i w jaki sposób się go ustala?

Pojęcie kapitału początkowego znajduje zastosowanie w kontekście prawa ubezpieczeń społecznych i jest ściśle związane z przyznawaniem świadczeń emerytalnych, znacząco wpływając na sytuację finansową przyszłego emeryta. Ale czym dokładnie jest kapitał początkowy i jak jest on ustalany?

Kapitał początkowy stanowi istotny element determinujący wysokość świadczenia emerytalnego, uwzględniając nie tylko osiągnięcie odpowiedniego wieku, lecz również posiadanie wymaganych okresów składkowych. Okazuje się, że kwota odprowadzanych składek na ubezpieczenia społeczne do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) nie jest jedynym czynnikiem wpływającym na wysokość przyszłej emerytury. Obecnie obowiązujące przepisy zakładają, że równie ważny jest tzw. kapitał początkowy, który stanowi swoiste podstawowe źródło do obliczeń dotyczących wysokości świadczenia emerytalnego.

Kapitał początkowy reprezentuje zrekonstruowaną sumę składek na ubezpieczenie emerytalne opłaconych przed 1 stycznia 1999 roku. Jest to szczególnie istotne dla osób urodzonych po 1948 roku, gdyż praktycznie do końca XX wieku nie było obowiązku prowadzenia indywidualnych kont ubezpieczonych. W związku z tym pojawił się problem ustalania, ile dokładnie środków zostało wpłacone za te osoby do systemu ubezpieczeń. Kapitał początkowy stanowi rozwiązanie tego dylematu, ponieważ ZUS oblicza wkład danej osoby do systemu emerytalnego, uwzględniając jej staż pracy oraz zarobki w okresie sprzed daty wprowadzenia indywidualnych kont ubezpieczonych.

Wyrok SA w Szczecinie z 11 marca 2021 roku (sygn. akt III AUa 42/21)
„Podstawowym i zasadniczo jedynym warunkiem nabycia prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku jest osiągnięcie powszechnego wieku emerytalnego, zaś wysokość świadczeń emerytalnych dla tej grupy ubezpieczonych wyraźnie powiązano ze składką emerytalną zewidencjonowaną na kontach poszczególnych osób. Inaczej rzecz ujmując, w obecnie obowiązującym systemie emerytalnym to nie okresy ubezpieczenia (ich ilość czy długość), ale wysokość odprowadzonych składek na ubezpieczenia społeczne po dniu 31 grudnia 1998 roku ma wpływ na wysokość emerytury i to w sposób bezpośredni. Dlatego im więcej odprowadzonych składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, tym wyższa wysokość otrzymywanego świadczenia emerytalnego”.

Komu ustalany jest kapitał początkowy?

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustala kapitał początkowy osobom, które:

• urodziły się po 1948 roku i były zatrudnione lub same opłacały składki na ubezpieczenie społeczne przed 1999 rokiem;
• urodziły się przed 1949 rokiem i spełniają łącznie 4 poniższe warunki: osiągnęły powszechny wiek emerytalny po 31 grudnia 1998 roku, złożyły po raz pierwszy wniosek o emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego po 31 grudnia 2008 roku i wystąpiły o obliczenie emerytury według nowych, zreformowanych zasad, posiadają staż ubezpieczeniowy (okresy składkowe i nieskładkowe), który wynosi co najmniej 20 lat [kobieta] lub co najmniej 25 lat [mężczyzna]; przy wyliczaniu kapitału okresy nieskładkowe ZUS bierze pod uwagę tylko w wymiarze, który nie przekracza 1/3 okresów składkowych), kontynuowały pracę i miały opłacane składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe po tym, jak osiągnęły powszechny wiek emerytalny.

Jak ustalany jest kapitał początkowy?

Ustalenie kapitału początkowego, który będzie wpływał na wysokość świadczenia emerytalnego, wymaga od zainteresowanej osoby złożenia stosownych dokumentów. Są nimi:

• wniosek w sprawie kapitału początkowego – składany na druku EKP;
• informacja o okresach składkowych i nieskładkowych – składana na druku ERP-6;
• informacja dotycząca przebiegu ubezpieczenia osoby ubezpieczonej – składana na druku E 207 PL tylko, gdy dana osoba mieszkała lub była ubezpieczona w państwach członkowskich Unii Europejskiej albo Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub w państwach, z którymi Polska zawarła umowy dwustronne o zabezpieczeniu społecznym

Oprócz tego wnioskodawca powinien złożyć dokumenty potwierdzające jego staż ubezpieczeniowy sprzed 1 stycznia 1999 roku. Będą to np.:

• świadectwa pracy;
• zaświadczenia pracodawców lub legitymacje ubezpieczeniowe (gdy jest w nich wpis o okresach zatrudnienia);
• umowy o pracę;
• legitymacje służbowe;
• pisma kierowane do wnioskodawcy przez pracodawcę (np. o powołaniu, mianowaniu, zmianie angażu, udzieleniu urlopu, zwolnieniu);
• uwierzytelnione kopie dokumentów lub ich odpisy wydane przez archiwum bądź jednostkę, która przechowuje dokumentację zlikwidowanych zakładów pracy;
• zeznania świadków, najlepiej byłych współpracowników, na druku ZUS Rp-8 i oświadczenie wnioskodawcy w sprawie braku dokumentów, które jest składane na druku ZU S Rp-9;
• zaświadczenie o zarejestrowaniu w Urzędzie Pracy lub pobieraniu zasiłku dla bezrobotnych;
• zaświadczenie z Ośrodka Pomocy Społecznej;
• książeczka wojskowa;
• zaświadczenie z instytucji, w której wnioskodawca pełnił służbę zawodową;
• odpis aktu urodzenia dziecka, gdy wnioskodawca nie wykonywał pracy z powodu opieki nad nim;
• zaświadczenie z uczelni lub dyplom, w którym jest informacja o ukończeniu studiów oraz programowym czasie trwania nauki. 

Warto zapamiętać, że w ramach ustalania kapitału początkowego nie uwzględnia się okresów prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w tym gospodarstwie.

Wnioskodawca jest także zobowiązany do przedstawienia dokumentów potwierdzających wysokość jego wynagrodzenia przed 1 stycznia 1999 roku. Chodzi oczywiście o:

• zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, wydane przez pracodawcę, który opłacał za wnioskodawcę składki na ubezpieczenie społeczne (druk Rp-7), lub następcę pracodawcy albo legitymację ubezpieczeniową z wpisami o zatrudnieniu i wynagrodzeniu;
• dowody zastępcze (np. kserokopie dokumentów wydane przez archiwa lub inne jednostki, które przechowują dokumenty zlikwidowanych zakładów pracy).

Wyrok SA we Wrocławiu z 4 września 2019 roku (sygn. akt III AUa 582/19)
„Na potrzeby wyliczenia kapitału początkowego bądź jego ponownego przeliczenia, zarówno okresy składkowe i nieskładkowe, jak i wysokość wynagrodzenia uzyskanego, wymaga ścisłego udowodnienia. Należy przy tym mieć na uwadze, iż wiarygodnym potwierdzeniem zarówno stażu ubezpieczeniowego, jak i rzeczywiście uzyskanych zarobków, mogą być w zasadzie tylko dokumenty, chociażby prywatne”.

Wniosek o ustalenie kapitału początkowego może być złożony w każdym oddziale ZUS (listownie lub osobiście). Takie pismo nie podlega żadnej opłacie skarbowej. ZUS w każdym przypadku wyda decyzję o ustaleniu bądź odmowie ustalenia kapitału początkowego względem danej osoby – od każdej takiej decyzji można oczywiście złożyć odwołanie w terminie, który zostanie podany przez ZUS.

Podsumowanie:
Kapitał początkowy jest bazą przy ustalaniu wysokości przyszłego świadczenia emerytalnego dla osób urodzonych po 1948 roku, które do 1998 roku nie są w stanie wykazać wysokości odprowadzanych za nie składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ustalenie kapitału początkowego następuje zawsze na wniosek zainteresowanej osoby, który wraz ze stosownymi dokumentami musi zostać złożony do dowolnego oddziału ZUS w Polsce. Zakład po rozpatrzeniu takiego wniosku wydaje decyzję, na podstawie której może obliczyć kapitał początkowy powiększający świadczenie emerytalne danej osoby.