Kwestia opóźnień w postępowaniu została uporządkowana w przepisach ustawy dotyczącej skarg na naruszenie prawa stron do rozpatrzenia sprawy w procesach przygotowawczych prowadzonych lub nadzorowanych przez prokuratora oraz w procesach sądowych bez nieuzasadnionych zwłok. Ustawa ta została uchwalona dnia 17 czerwca 2004 roku i opublikowana w Dzienniku Ustaw pod numerem 179, pozycja 1843.
Definicja przewlekłości postępowania
Przewlekłość postępowania występuje w sytuacji, gdy postępowanie trwa dłużej niż jest to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych albo dłużej niż to konieczne do załatwienia sprawy egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego. Tym samym skargę można złożyć na przewlekłe postępowanie cywilne, sądowo-administracyjne, karne (w tym postępowanie przygotowawcze) oraz postępowanie egzekucyjne.
Przewlekłość ocenia się przede wszystkim przez pryzmat: terminowości i prawidłowości czynności podjętych przez sąd, ponadto charakteru sprawy, stopnia faktycznego i prawnego zawiłości sprawy, znaczenia dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w niej zagadnień oraz zachowanie się stron, w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość.
Kto może wnieść skargę
Uprawnionym do wniesienia skargi jest w szczególności strona postępowania sądowego, ale także uprawniony jest w postępowaniu karnym pokrzywdzony, nawet, jeżeli nie jest stroną, w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe strona, w postępowaniu w sprawach o wykroczenia strona, w postępowaniu cywilnym interwenient uboczny i uczestnik postępowania, w postępowaniu sądowo-administracyjnym skarżący oraz uczestnik postępowania na prawach strony, w postępowaniu egzekucyjnym oraz w innym postępowaniu dotyczącym wykonania orzeczenia sądowego strona oraz inna osoba realizująca swoje uprawnienia w tym postępowaniu.
Zasady wnoszenia skargi
Skargę na przewlekłość postępowania wnosi się w toku postępowania w sprawie do sądu, przed którym toczy się postępowania. Nie można wnieść skargi po zakończeniu postępowania. Natomiast sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się skarżone postępowanie.
Skarga powinna czynić zadość ogólnym wymaganiom przewidzianym dla pisma procesowego (art. 126 kodeksu postępowania cywilnego). Ponadto powinna zawierać żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy oraz przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie. Skarga może zawierać także żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę albo prokuratorowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej.
Wskazać w tym miejscu należy, że wnioskowana suma pieniężna nie jest ani odszkodowaniem, ani zadośćuczynieniem – pełni ona bardziej rolę sankcji dla państwa za wadliwe zorganizowanie wymiaru sprawiedliwości (tak: Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 2 marca 2016 r. III SPP 45/16). Skarga podlega stałej opłacie w wysokości 200 zł, niemniej jednak uwzględniając lub odrzucając skargę sąd z urzędu zwraca uiszczoną od niej opłatę.
Rozpoznanie skargi
Sąd wydaje orzeczenie w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty złożenia skargi. Uwzględniając skargę, sąd stwierdza, czy w postępowaniu, którego dotyczy nastąpiła przewlekłość postępowania. Na żądanie skarżącego lub z urzędu sąd zaleca podjęcie przed sąd rozpoznający sprawę albo prokuratora prowadzącego postępowanie podjęcie odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie. Ponadto uwzględniając skargę, sąd na żądanie skarżącego przyznaje od Skarbu Państwa sumę pieniężną w wysokości od 2.000 zł do 20.000 zł. Należy jednak zastrzec, że nie wynosi ona mniej niż 500 zł za każdy rok dotychczasowego trwania postępowania, niezależnie od tego ilu etapów postępowania dotyczy stwierdzona przewlekłość postępowania. Sąd może przyznać sumę pieniężną wyższą niż 500 zł za każdy rok trwania dotychczasowego postępowania, jeżeli sprawa ma szczególne znaczenie dla skarżącego, który swoją postawą nie przyczynił się w sposób zawiniony do wydłużenia czasu trwania postępowania.
V. Ponowne wniesienie skargi
Skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie po upływie 12 miesięcy, a w postępowaniu przygotowawczym, w którym stosowane jest tymczasowe aresztowanie oraz w sprawie egzekucyjnej lub innej dotyczącej wykonania orzeczenia sądowego – po upływie 6 miesięcy od daty wydania przez sąd orzeczenia. W przypadku odrzucenia skargi skarżący może wystąpić z nową skargą w tej samej sprawie.
VI. Odszkodowanie za wyrządzoną szkodę przewlekłością postępowania
Strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania.
Strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania może dochodzić na podstawie art. 417 Kodeksu cywilnego naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania, co do istoty sprawy. Art. 417 Kodeksu cywilnego stanowi, że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.
VII. Skarga na przewlekłość do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
W przypadku, gdy sąd nie uwzględni skargi albo, gdy kwota przyznana przez sąd za przewlekłość postępowania nie jest satysfakcjonująca, skarżącemu otwiera się możliwość skierowania skargi do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Skarga powinna zostać wniesiona w terminie 4 miesięcy od momentu doręczenia skarżącemu orzeczenia sądu w sprawie przewlekłości.
Przewlekłość postępowania narusza art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka, który stanowi, że: „każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach o obowiązkach”.
Trybunał podobnie jak sąd krajowy będzie badać czy doszło do przewlekłości postępowania w konkretnej sprawie oraz z jakiej przyczyny (czy skarżący jest za to odpowiedzialny czy sąd). Jeżeli Trybunał stwierdzi, że doszło do przewlekłości – tym samym naruszenia Konwencji, może zasądzić odpowiednie zadośćuczynienie (zależne od rozmiaru przewlekłości, naruszonego dobra itp.).
W tym miejscu należy wskazać, że pomimo wprowadzenia instrumentów prawnych przeciwdziałających przewlekłości postępowania, to problem ten – jak stwierdził Trybunał – jest w Polsce systemowy. Nadal około 60% skarg kierowanych do Trybunału przeciwko Polsce dotyczy przewlekłości postępowań. Tym samym niejednokrotnie dopiero Trybunał w Strasburgu naprawia skutki wadliwego i przewlekłego postępowania toczącego się przed sądami krajowymi.
Jeśli masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
