Jeżeli sprawa rozwodowa lub o alimenty opóźnia się o co najmniej 12 miesięcy (co jest bardzo powszechne w polskich sądach, osiągające często nawet kilka lat) – tytułem rekompensaty za krzywdę spowodowaną przewlekłością postępowania można ubiegać się o zadośćuczynienie sięgające nawet 20 tys. zł.
Problem nadmiernie przedłużających się postępowań
Polski system sądownictwa od lat zmaga się z problemem nadmiernie przedłużających się postępowań na skutek zbyt małej liczby sędziów w stosunku do liczby wpływających do sądów spraw lub złej organizacji pracy sądów. Powyższe przyczyny, niezawinione przez strony postępowania, nie powinny ograniczać przysługującego każdemu obywatelowi konstytucyjnego prawa do sądu, w ramach którego każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.
Sprawy rozwodowe lub o alimenty, w których również nierzadko sądy dopuszczają się przewlekłości w prowadzeniu postępowania, są sprawami szczególnej wagi, ponieważ niejednokrotnie dotyczą dostarczenia środków utrzymania małoletnim dzieciom. W związku z powyższym na sądach ciąży szczególny obowiązek dbałości o sprawność postępowania.
Co można zrobić, jeżeli mimo tego, że sąd przez długi czas nie wyznacza terminu rozprawy, przeprowadza czynności, które są bezzasadne i nie zmierzają do wydania rozstrzygnięcia lub w inny sposób dopuszcza się zwłoki w rozpoznaniu sprawy? W takiej sytuacji przysługuje prawo do wniesienia skargi na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki.
Skarga ta przysługuje, jeżeli w postępowaniu sądowym, którego dotyczy skarga sąd dopuścił się przewlekłości w prowadzeniu postępowania, do której dochodzi, jeżeli trwa ono dłużej niż jest to konieczne dla wyjaśnienia istotnych okoliczności faktycznych i prawnych. Należy przy tym mieć na względzie, że do przewlekłości w rozpoznaniu sprawy doprowadzić mogą zarówno zaniechania, jak i działania sądu.
Zaniechaniem jest bezczynność sądu polegająca na niepodejmowaniu w sprawie jakichkolwiek czynności (niewyznaczeniu terminu rozprawy przez okres co najmniej 12 miesięcy). Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku, w którym przekroczony zostanie okres 12 miesięcy, automatycznie nastąpi przewlekłość postępowania. Ocena spełnienia obowiązku rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie zależy od konkretnych okoliczności, a więc wymaga uwzględnienia wielu czynników wpływających na tok postępowania. Przewlekłość postępowania ocenia się w każdej sprawie w sposób indywidualny, w szczególności z uwzględnieniem:
- łącznego dotychczasowego czasu postępowania, od jego wszczęcia do chwili rozpoznania skargi,
- charakteru sprawy,
- stopnia faktycznej i prawnej zawiłości sprawy,
- znaczenia sprawy dla strony, która wniosła skargę,
- rozstrzygniętych w sprawie zagadnień,
- zachowania się stron, w szczególności strony, która zarzuciła przewlekłość postępowania.
Przewlekłość postępowania może zatem nastąpić zarówno wtedy, gdy sąd nie podejmuje żadnych czynności, jak i wtedy, gdy je podejmuje, ale są one nieprawidłowe i w ich następstwie dochodzi do zwłoki w rozpatrzeniu sprawy.
Zobacz także: postanowienie Sądu Najwyższego z 14 lutego 2024 r., sygn. akt I NSP 270/23
Nawet 20 tys. zł rekompensaty oraz możliwość dochodzenia odszkodowania
W skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki powinno się zawrzeć:
- żądanie stwierdzenia przewlekłości postępowania,
- przytoczenie okoliczności uzasadniających żądanie,
a ponadto można domagać się przyznania od Skarbu Państwa sumy pieniężnej w wysokości od 2 do 20 tys. zł. Nie należy zapominać o uwzględnieniu powyższego żądania w treści skargi, ponieważ bez niego zadośćuczynienie nie zostanie przez sąd przyznane z urzędu.
W doktrynie i orzecznictwie podnosi się, że suma ta stanowi formę wstępnej rekompensaty za doznaną szkodę niematerialną, będącą wynikiem przewlekłości postępowania i jednocześnie jest formą sankcji dla państwa za wadliwe zorganizowanie wymiaru sprawiedliwości. Nie stanowi jednak odszkodowania za poniesione straty i utracone korzyści, ani nie jest zadośćuczynieniem pieniężnym za doznaną krzywdę. W przypadku uwzględnienia przez sąd skargi na przewlekłość, stronie przysługuje prawo dochodzenia w odrębnym postępowaniu naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości.
Opłata od skargi i właściwość sądu
Skarga podlega stałej opłacie sądowej w wysokości 200 zł. Właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie. Należy ją jednak złożyć do sądu, który dopuścił się przewlekłości i który zobowiązany jest do przekazania skargi do sądu właściwego.
Skarga powinna zostać rozpoznana nie później, niż w terminie dwóch miesięcy, licząc od daty jej złożenia. W przypadku uwzględnienia żądania strony o przyznanie od Skarbu Państwa sumy pieniężnej tytułem rekompensaty – jej wypłaty dokonuje sąd, który dopuścił się przewlekłości postępowania.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
Podstawa prawna:
- ustawa z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1610)
- ustawa z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r., poz. 1725)
