Prawo karne posługuje się specyficznymi definicjami, których znajomość jest niezwykle ważna. W praktyce wiele osób mylnie używa terminów takich jak podejrzany, oskarżony, skazany. Są to jednak pojęcia, które nie mogą być stosowane zamiennie, ponieważ mają konkretne znaczenia w różnych etapach postępowania karnego.
POLECAMY: Uprawnienia pokrzywdzonego w postępowaniu karnym
Postępowanie karne i jego uczestnicy
Postępowanie karne jest unikalnym rodzajem procesu prawnego, różniącym się od postępowań cywilnych i administracyjnych. Jego głównym celem jest ustalenie, czy doszło do popełnienia czynu zabronionego, jak przestępstwo lub wykroczenie, i czy sprawcę można ukarać.
W postępowaniu karnym biorą udział różne organy ścigania, najczęściej policja i prokuratura, które mają za zadanie przestrzegać prawa oraz przygotować sprawę do postępowania sądowego.
Uczestnicy postępowania karnego
Wśród uczestników postępowania karnego wyróżniamy:
- Organy procesowe (np. sądy)
- Strony procesowe i ich reprezentantów (np. podejrzany, pokrzywdzony, oskarżyciel publiczny lub prywatny)
- Rzeczników interesu społecznego
- Osobowe źródła dowodowe
- Pomocników organów procesowych
Podejrzany, oskarżony i skazany należą do kategorii stron procesowych, przy czym nie wszyscy muszą pojawić się na każdym etapie postępowania sądowego.
Podejrzany
Definicja
Zgodnie z art. 71 § 1 Kodeksu postępowania karnego (kpk), podejrzanym jest osoba, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów lub postawiono zarzut w związku z przystąpieniem do przesłuchania w charakterze podejrzanego. Podejrzany pojawia się na etapie postępowania przygotowawczego, które prowadzi policja lub prokuratura.
Proces
Podejrzany to osoba, wobec której istnieje prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego. Postępowanie przygotowawcze ma na celu ustalenie, czy podejrzany rzeczywiście mógł popełnić przestępstwo. Jeśli dowody są wystarczające, podejrzany staje się oskarżonym. W przypadku braku dowodów lub niskiej szkodliwości czynu, postępowanie może zostać umorzone.
Orzecznictwo
Wyrok Sądu Najwyższego z 5 marca 2014 roku (sygn. akt IV KK 341/13) wyjaśnia, że za podejrzanego uważa się osobę, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów, co wymaga spełnienia trzech warunków: sporządzenia postanowienia, jego niezwłocznego ogłoszenia i przesłuchania podejrzanego. Osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, ale bez postawionych zarzutów, nie jest stroną postępowania karnego.
Oskarżony
Definicja
Art. 71 § 2 kpk stanowi, że oskarżonym jest osoba, przeciwko której wniesiono oskarżenie do sądu lub prokurator złożył wniosek o wyrok skazujący albo warunkowe umorzenie postępowania.
Proces
Oskarżony to osoba, która przeszła z fazy podejrzanego na skutek zebrania przez organy ścigania odpowiednich dowodów. Status oskarżonego nie oznacza jednak winy – zgodnie z art. 5 § 1 kpk, oskarżony jest uważany za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie udowodniona prawomocnym wyrokiem.
Orzecznictwo
Postanowienie Sądu Najwyższego z 30 listopada 2021 roku (sygn. akt IV KS 54/21) wskazuje, że sąd powinien oceniać dowody zgodnie z art. 7 kpk, uwzględniając zarówno dowody obciążające, jak i odciążające oskarżonego. Dowody należy oceniać całościowo, aby móc wyciągnąć jednoznaczne wnioski.
Skazany
Definicja
Skazany to osoba, wobec której sąd wymierzył karę, stwierdzając jednocześnie jej sprawstwo i winę prawomocnym wyrokiem skazującym. Zgodnie z art. 242 Kodeksu karnego wykonawczego, określenia „skazany” używa się również do tymczasowo aresztowanego oraz sprawcy, wobec którego zastosowano środek zabezpieczający.
Proces
Skazany jest zobowiązany do wykonania nałożonej kary, ale ma również swoje prawa. Dotyczy to szczególnie osób odbywających karę pozbawienia wolności, które podlegają ochronie prawnej. Osoby skazane są wpisywane do rejestru karnego, co może mieć wpływ na ich sytuację zawodową.
Wykreślenie z rejestru
Informację o skazaniu można wykreślić z rejestru karnego po upływie odpowiedniego okresu – zależnie od rodzaju popełnionego czynu, wykreślenie może odbyć się na wniosek lub z urzędu.
Podsumowanie
Pojęcia podejrzany, oskarżony, skazany pojawiają się wyłącznie w ramach postępowania karnego i nie mogą być stosowane zamiennie. Każde z tych pojęć odnosi się do innego etapu postępowania karnego, mimo że często dotyczą tej samej osoby. Znajomość tych terminów jest kluczowa dla zrozumienia przebiegu postępowania karnego i roli poszczególnych uczestników.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
