Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO), prof. Marcin Wiącek, zwrócił się do Ministra Sprawiedliwości z apelem o zmianę kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (k.p.w.). Celem tej inicjatywy jest umożliwienie pokrzywdzonym uzyskania dostępu do danych sprawcy, w tym jego adresu zamieszkania, niezbędnych do złożenia pozwu cywilnego. Obecne regulacje w tym zakresie są źródłem problemów dla pokrzywdzonych, którzy chcą dochodzić swoich praw na drodze cywilnej.
Obecna sytuacja
Obecne przepisy prowadzą do paradoksalnych sytuacji, w których pokrzywdzeni mogą mieć dostęp do pełnych danych sprawcy tylko w określonych przypadkach. Na przykład, jeśli sprawca wykroczenia odmówi przyjęcia mandatu i sprawa trafi do sądu, pokrzywdzony uzyskuje status strony, co umożliwia mu dostęp do akt sprawy, w tym do adresu zamieszkania sprawcy. Podobnie jest w przypadku, gdy sprawca przyjął mandat, a następnie stara się o jego uchylenie, gdzie udział pokrzywdzonego w postępowaniu jest obligatoryjny.
Jednakże, jeśli sprawca przyjmie mandat bez dalszego postępowania sądowego, pokrzywdzony zostaje pozbawiony dostępu do kluczowych danych, w tym adresu sprawcy. Zawiadomienie o ukaraniu sprawcy w postępowaniu mandatowym obejmuje jedynie informacje takie jak imię, nazwisko, rodzaj wykroczenia oraz kwalifikację prawną. Brak dostępu do adresu sprawcy utrudnia pokrzywdzonym możliwość podjęcia dalszych kroków prawnych na drodze cywilnej.
Problem z brakiem dostępu do danych sprawcy
Rzecznik Praw Obywatelskich wskazuje, że brak dostępu do adresu zamieszkania sprawcy wykroczenia znacząco utrudnia, a czasem wręcz uniemożliwia pokrzywdzonym wszczęcie postępowania cywilnego. W piśmie skierowanym do Ministra Sprawiedliwości prof. Wiącek zauważa:
„Obok podania imienia i nazwiska pozwanego, należy wskazać też jego adres zamieszkania oraz informację, czy strony podjęły próbę mediacji lub innego pozasądowego sposobu rozwiązania sporu, a w przypadku, gdy takich prób nie podjęto, wyjaśnienie przyczyn ich niepodjęcia (…) Sprostanie dyspozycji przepisu wymaga więc uprzedniego podjęcia z pozwanym kontaktu, który może być zainicjowany przez powoda, gdy jest mu znany adres zamieszkania sprawcy wykroczenia.”
Brak dostępu do tych danych stawia pokrzywdzonych w trudnej sytuacji, ponieważ uniemożliwia im skuteczne dochodzenie roszczeń na drodze sądowej.
Naruszenie zasady równości
Rzecznik zwraca również uwagę na to, że obecne przepisy naruszają konstytucyjną zasadę równości. W praktyce bowiem sytuacja pokrzywdzonych jest różnicowana w zależności od tego, czy postępowanie jest prowadzone w trybie mandatowym, czy sądowym. Decyzja o wyborze trybu postępowania leży w rękach sprawcy, który decyduje, czy przyjmie mandat, czy nie. W konsekwencji, to sprawca wykroczenia, a nie pokrzywdzony, ma realny wpływ na to, czy pokrzywdzony będzie miał możliwość skutecznego dochodzenia swoich roszczeń.
Propozycja zmian
W związku z powyższymi problemami, RPO proponuje dodanie nowego § 6 do art. 98 k.p.w. w brzmieniu:
„Z chwilą, gdy mandat karny jest prawomocny, zawiadamia się ujawnionych pokrzywdzonych o ukaraniu sprawcy wykroczenia i prawie dostępu do informacji będących podstawą ukarania.”
Dzięki tej zmianie pokrzywdzeni zyskaliby dostęp do danych ujawnionych w notatkach służbowych, co umożliwiłoby im sporządzenie pozwu cywilnego. Prof. Wiącek podkreśla, że proponowana zmiana nie wydłużyłaby postępowania mandatowego, ponieważ dostęp do dokumentacji byłby gwarantowany dopiero w momencie, gdy mandat staje się prawomocny.
Podsumowanie
Apel Rzecznika Praw Obywatelskich o zmianę kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia jest odpowiedzią na istotny problem, z jakim borykają się pokrzywdzeni w postępowaniach mandatowych. Obecne regulacje utrudniają im skuteczne dochodzenie roszczeń cywilnych, co jest sprzeczne z zasadą równości konstytucyjnej. Proponowana zmiana, która umożliwiłaby dostęp do danych sprawcy wykroczenia, jest krokiem w kierunku zapewnienia pokrzywdzonym pełni praw w postępowaniach cywilnych, co jest niezbędne dla sprawiedliwego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.
