Darowizna, jako bezpłatne świadczenie, to jedno z popularnych rozwiązań w polskim prawie cywilnym, szczególnie w kontekście przekazywania majątku w rodzinie. Nieruchomości, pieniądze, ruchomości – wszystkie te elementy mogą być przedmiotem darowizny. Jednak co zrobić, gdy po pewnym czasie darczyńca chce ją odwołać? Polskie przepisy jasno regulują tę kwestię, wskazując trzy sytuacje, w których można cofnąć darowiznę. Sprawdź, jakie to przypadki i co musisz zrobić, aby skutecznie odzyskać przekazany majątek.
Czym jest darowizna?
Darowizna, jak stanowi Kodeks cywilny (art. 888 i n.), to umowa, w której darczyńca przekazuje pewne dobra obdarowanemu bez pobierania opłat, kosztem swojego majątku. Może to być zarówno gotówka, jak i nieruchomości czy inne przedmioty majątkowe. Umowa darowizny w większości przypadków powinna być sporządzona w formie aktu notarialnego – szczególnie w przypadku nieruchomości, aby była skuteczna. Niemniej, nawet jeśli forma aktu notarialnego nie została zachowana, a darowizna została już wykonana, umowa pozostaje ważna (art. 890 kc).
Kiedy można cofnąć darowiznę?
Nie zawsze zmiana decyzji darczyńcy uprawnia go do odzyskania darowizny. Polski Kodeks cywilny wyraźnie wskazuje, w jakich przypadkach darczyńca ma prawo odwołać darowiznę – zarówno przed, jak i po jej wykonaniu. Istnieją trzy główne sytuacje, w których cofnięcie darowizny jest możliwe.
1. Pogorszenie sytuacji majątkowej darczyńcy (art. 896 kc)
Pierwsza możliwość dotyczy sytuacji, gdy darowizna nie została jeszcze wykonana, czyli przedmiot darowizny nie został przekazany obdarowanemu. Jeśli w międzyczasie sytuacja majątkowa darczyńcy ulegnie znacznemu pogorszeniu, może on cofnąć darowiznę. Przykładowo, jeśli realizacja darowizny wpłynęłaby negatywnie na jego zdolność do utrzymania się lub realizacji obowiązków alimentacyjnych, może wówczas złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny.
2. Niedostatek darczyńcy po wykonaniu darowizny (art. 897 kc)
Druga sytuacja dotyczy darowizny już wykonanej, gdy przedmiot darowizny – np. nieruchomość lub pieniądze – został przekazany obdarowanemu. W takim przypadku, jeśli darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek udzielić wsparcia finansowego w granicach swojego wzbogacenia. Wsparcie to powinno odpowiadać potrzebom darczyńcy oraz umożliwić mu realizację obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może się zwolnić z tego obowiązku, jednak musi wówczas zwrócić darczyńcy równowartość uzyskanego majątku.
3. Rażąca niewdzięczność obdarowanego (art. 898 kc)
Trzecią, najbardziej znaną podstawą odwołania darowizny, jest rażąca niewdzięczność obdarowanego. Jest to sytuacja, w której obdarowany zachowuje się w sposób, który można uznać za skrajnie niewłaściwy wobec darczyńcy. Kodeks cywilny nie precyzuje jednoznacznie, co dokładnie oznacza „rażąca niewdzięczność”, jednak orzecznictwo sądów wskazuje, że może to obejmować takie działania jak:
- popełnienie przestępstwa przeciwko darczyńcy,
- naruszenie obowiązków rodzinnych,
- spowodowanie rozstroju zdrowia darczyńcy.
Co ważne, rażąca niewdzięczność może dotyczyć także osób bliskich darczyńcy, a ocena tego, czy dane działania można uznać za przejaw niewdzięczności, należy do sądu.
Jak cofnąć darowiznę?
Odwołanie darowizny nie jest prostym procesem i wymaga spełnienia określonych formalności. Darczyńca musi złożyć pisemne oświadczenie o odwołaniu darowizny i przekazać je obdarowanemu. Jeśli przedmiotem darowizny była nieruchomość, konieczne jest sporządzenie aktu notarialnego. Oświadczenie to sprawia, że obdarowany staje się bezpodstawnie wzbogacony i może zostać zobowiązany do zwrotu darowizny na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.
Terminy
W przypadku rażącej niewdzięczności darczyńca ma rok od momentu, w którym dowiedział się o istnieniu podstawy do odwołania darowizny, na złożenie oświadczenia. Po upływie tego terminu roszczenie ulega przedawnieniu, chyba że pojawią się nowe przypadki rażącej niewdzięczności – wówczas termin biegnie od nowa.
Odwołanie darowizny w sądzie
Nie zawsze obdarowany zgodzi się dobrowolnie na zwrot świadczenia. W takim przypadku darczyńca może skierować sprawę do sądu. Jeśli wartość darowizny przekracza 100 tys. zł, należy złożyć pozew w sądzie okręgowym, w przeciwnym razie sprawa trafi do sądu rejonowego. Powództwo dotyczy zobowiązania obdarowanego do złożenia oświadczenia woli o zwrocie darowizny.
Podsumowanie
Cofnięcie darowizny nie jest możliwe w każdej sytuacji – wymaga spełnienia konkretnych przesłanek prawnych. Pogorszenie sytuacji majątkowej, niedostatek darczyńcy oraz rażąca niewdzięczność obdarowanego to trzy główne przypadki, w których możesz odzyskać darowiznę. W każdym z tych przypadków warto działać szybko, by nie przegapić terminów, a w razie braku porozumienia – skierować sprawę do sądu.
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
