Decyzja prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA), Jacka Chlebnego, o uruchomieniu procedury obsadzania 24 wakatów w sądownictwie administracyjnym wywołała falę kontrowersji. Chociaż konkursy obejmą 10 sądów administracyjnych, ich organizacja przy udziale Krajowej Rady Sądownictwa (KRS), której status jest kwestionowany, spotkała się z ostrą krytyką ze strony środowisk sędziowskich. Tymczasem minister sprawiedliwości Adam Bodnar zdecydował o całkowitym wstrzymaniu konkursów do sądów powszechnych.
Zmiana strategii prezesa NSA
Prezes NSA ogłosił w połowie sierpnia obwieszczenie o wolnych stanowiskach asesorskich (MP z 2024 r. poz. 795), co wielu uznało za niespodziewane. W styczniu 2024 r. Jacek Chlebny zapowiadał czasowe wstrzymanie konkursów, tłumacząc to wątpliwościami co do prawidłowości powołania sędziów przez obecną KRS. Decyzja ta była oparta na orzecznictwie międzynarodowym, w tym na wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 23 listopada 2023 r., który podważał legalność obecnego składu KRS.
Jednak, pomimo wcześniejszych deklaracji, prezes NSA postanowił wznowić konkursy, argumentując, że kolegium NSA jednogłośnie upoważniło go do ogłaszania konkursów na stanowiska asesorów sądowych. Sędzia Sylwester Marciniak, rzecznik prasowy NSA, podkreślił, że różnice w statusie asesorów i sędziów oraz w sposobie ich powoływania były kluczowe dla tej decyzji.
W oświadczeniu kolegium NSA wskazano, że „sama wadliwość ukształtowania składu sędziowskiego Krajowej Rady Sądownictwa nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia naruszenia prawa do sądu”. Dodatkowo, jak zauważono, dalsze wstrzymywanie konkursów groziłoby paraliżem sądownictwa administracyjnego.
Krytyka środowiska sędziowskiego
Decyzja o wznowieniu konkursów spotkała się jednak z ostrą krytyką. Przewodnicząca Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych (OSSSA), Aleksandra Wrzesińska-Nowacka, stwierdziła, że odblokowanie konkursów może jedynie pogłębić problemy związane z praworządnością w Polsce. Zdaniem OSSSA, nominacje przez obecną KRS mogą uczynić iluzorycznym prawo obywatela do sądu powołanego zgodnie z ustawą.
Krytyka płynie również ze strony Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”. Prezes Krystian Markiewicz wyraził obawę, że nominacje sędziów w obecnym systemie mogą pogłębiać chaos prawny i utrudniać rozwiązanie problemu „neosędziów”. Według Markiewicza, decyzja prezesa NSA to krok w stronę pogłębienia problemów, z którymi boryka się polski system sądownictwa.
Sytuacja konkursów w sądach administracyjnych a sądach powszechnych
Warto zauważyć, że procedura powoływania asesorów w sądach administracyjnych różni się od tej stosowanej w sądach powszechnych. W przypadku sądów administracyjnych, KRS organizuje pełny konkurs, który kończy się przedstawieniem prezydentowi wniosku o powołanie asesora. Natomiast w sądach powszechnych KRS ma marginalny udział – akceptuje jedynie listy kandydatów przedstawione przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury.
Prezes OSSSA wyraziła wątpliwości, czy konkursy organizowane przez KRS, której niezależność od władzy wykonawczej i ustawodawczej jest kwestionowana, są zgodne z konstytucją oraz prawem unijnym. Według Wrzesińskiej-Nowackiej, decyzja prezesa NSA może być nie tylko niekorzystna dla systemu sądownictwa, ale także naruszać prawo obywatela do niezawisłego sądu.
Rosnące zainteresowanie konkursami
Pomimo kontrowersji, konkursy na stanowiska asesorskie cieszą się sporym zainteresowaniem. Jak podkreślił rzecznik prasowy NSA, na 9 miejsc w Wojewódzkim Sądzie Administracyjnym w Warszawie zgłosiło się ponad 50 kandydatów. Większość z nich to doświadczeni asystenci sędziów i referendarze sądowi.
Czy ten krok prezesa NSA pomoże w rozwiązaniu problemu braków kadrowych w sądownictwie administracyjnym, czy też przyczyni się do pogłębienia kryzysu praworządności w Polsce – pozostaje otwarte.
