Ministerstwo Sprawiedliwości zapowiedziało istotne zmiany w polskim prawie karnym, które mają na celu dostosowanie obowiązujących przepisów do standardów konstytucyjnych oraz unijnych. Zgodnie z planem, reforma obejmie modyfikację wielu kluczowych aspektów prawa karnego, co może znacząco wpłynąć na sposób, w jaki w Polsce wymierza się sprawiedliwość.
Zmiany w kodeksach karno-procesowych – nowa filozofia karania
Celem ministra Adama Bodnara, odpowiedzialnego za projekt reformy, jest eliminacja najbardziej kontrowersyjnych regulacji, które nie są zgodne z normami konstytucyjnymi ani międzynarodowymi. Jak sam podkreśla, proponowane zmiany mają służyć „modyfikacji lub wyeliminowaniu (…) najbardziej kontrowersyjnych, sprzecznych z normami konstytucyjnymi i międzynarodowymi oraz naruszających standard racjonalnego oraz zgodnego z Konstytucją RP tworzenia prawa”.
Jednym z kluczowych elementów reformy jest odejście od nacisku na odstraszającą funkcję kary. Proponowane zmiany mają wpłynąć na sposób, w jaki sędziowie oceniają osoby oskarżone o popełnienie przestępstwa. W trakcie postępowań mają być brane pod uwagę indywidualne okoliczności, które mogą wpłynąć na złagodzenie wyroku. Jest to odejście od dotychczasowej praktyki, w której głównym celem kary była jej odstraszająca funkcja.
Dożywocie z możliwością warunkowego zwolnienia
Jednym z najbardziej kontrowersyjnych aspektów zmian jest propozycja dotycząca kary dożywocia. Ministerstwo chce, aby osoby skazane na dożywocie mogły ubiegać się o warunkowe zwolnienie po odbyciu 25 lat kary. Tego rodzaju rozwiązanie ma na celu wprowadzenie elementu resocjalizacyjnego do orzekania kar, co według resortu jest zgodne z europejskimi standardami prawnymi.
Skrócenie maksymalnego czasu przebywania w areszcie
Innym istotnym punktem reformy jest skrócenie maksymalnego okresu przebywania w areszcie. Obecnie, osoba aresztowana może przebywać w areszcie przez maksymalnie 24 miesiące. Po zmianach okres ten ma zostać skrócony do 12 miesięcy, a każde przedłużenie aresztu będzie wymagało przedstawienia dowodu na sprawny przebieg śledztwa. Jest to odpowiedź na częste krytyki dotyczące długotrwałego przetrzymywania podejrzanych bez wyroku sądu.
Zmiana relacji między prokuratorem a sędzią
Jednym z celów reformy jest również osłabienie roli prokuratora w postępowaniu sądowym. Obecnie prokurator ma możliwość wnioskowania o wyłączenie jawności rozprawy, co ma istotny wpływ na przebieg postępowania. Ministerstwo chce, aby decyzja o jawności rozprawy była w większym stopniu zależna od sędziego, co ma wzmocnić niezależność wymiaru sprawiedliwości.
Inną ważną zmianą w relacjach na linii sędzia-prokurator ma być zniesienie ograniczenia decyzyjności sądu przez stanowisko prokuratora w sprawach nadzwyczajnego złagodzenia kary. Dzięki temu sędziowie będą mieli większą swobodę w podejmowaniu decyzji, co ma na celu wprowadzenie bardziej indywidualnego podejścia do każdej sprawy.
Zwiększenie praw osób oskarżonych i pokrzywdzonych
Projekt reformy przewiduje także zwiększenie praw osób zatrzymanych. Zgodnie z nowymi przepisami, już w momencie zatrzymania oskarżony będzie miał prawo do natychmiastowego uzyskania pomocy adwokata. Jest to istotne rozszerzenie prawa do obrony, które ma na celu zapewnienie większej ochrony dla oskarżonych na każdym etapie postępowania.
W ramach zmian przewidziano także modyfikacje w Kodeksie karnym wykonawczym, Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia oraz ustawie o ochronie i pomocy dla pokrzywdzonego i świadka. Dzięki temu reforma ma być kompleksowa, obejmując nie tylko same zasady wymierzania kar, ale również procesy związane z ich wykonywaniem oraz ochroną praw osób pokrzywdzonych.
Wyzwania i krytyka zmian
Chociaż propozycje reformy cieszą się poparciem wśród niektórych środowisk prawniczych, istnieje także krytyka. Głównym zarzutem jest obawa, że łagodniejsze przepisy mogą przyczynić się do zwiększenia poczucia bezkarności w społeczeństwie oraz osłabienia prewencyjnej funkcji prawa karnego. Z drugiej strony, zwolennicy reformy wskazują, że zmiany są zgodne z europejskimi standardami praw człowieka oraz mają na celu humanizację procesu karania.
Podsumowanie
Reforma prawa karnego zaproponowana przez Ministerstwo Sprawiedliwości stanowi istotną próbę dostosowania polskiego systemu prawnego do wymogów konstytucyjnych i europejskich. Choć wprowadzenie łagodniejszych przepisów budzi kontrowersje, zmiany takie jak skrócenie maksymalnego czasu aresztu czy wprowadzenie prawa do obrony już na etapie zatrzymania mogą znacząco wpłynąć na jakość ochrony prawnej w Polsce. Warto śledzić dalsze losy projektu, ponieważ jego realizacja może przynieść istotne konsekwencje dla polskiego systemu sprawiedliwości.
