Święto Wszystkich Świętych, obchodzone 1 listopada, jest dla Kościoła katolickiego okazją do upamiętnienia wszystkich świętych, którzy dostąpili zbawienia i przebywają w Niebie. Choć wielu kojarzy to święto jako dzień zadumy i wspomnienia zmarłych, w istocie jest ono radosnym obrzędem, pełnym nadziei na życie wieczne. W artykule przedstawiamy fascynującą historię święta, analizujemy tezy o możliwych powiązaniach z pogańskimi obrzędami, a także przyglądamy się rozwojowi tradycji Wszystkich Świętych w Kościele katolickim.
Wszystkich Świętych jako święto radości i nadziei
Święto Wszystkich Świętych, znane również jako Sollemnitas Omnium Sanctorum, zostało ustanowione, aby upamiętnić wszystkich chrześcijan, którzy osiągnęli zbawienie, w tym tych, których imion nie znamy. Kościół katolicki uznaje 1 listopada za czas radości, celebracji wiary w zbawienie i obcowania świętych, co kontrastuje z przypadającym dzień później Wspomnieniem Wszystkich Wiernych Zmarłych – dniem modlitwy za dusze w czyśćcu.
Geneza święta Wszystkich Świętych
Pierwsze obchody ku czci Wszystkich Świętych miały miejsce już w IV wieku w Antiochii, gdzie czczono męczenników, którzy oddali życie za wiarę. W tym czasie obchodzono je jednak wiosną, najczęściej w dniu 13 maja. To właśnie wtedy Kościół wschodni celebruje tak zwaną Niedzielę Wszystkich Świętych.
W VI wieku uroczystość zaczęła rozszerzać się na wspomnienie wszystkich zbawionych, a w roku 610 papież Bonifacy IV poświęcił Panteon w Rzymie, dawną pogańską świątynię, na kościół ku czci Matki Bożej i wszystkich męczenników. Sprowadził wtedy również do Panteonu relikwie chrześcijańskich męczenników, nadając miejscu nową symbolikę i znaczenie.
Dlaczego 1 listopada? Jakie są historyczne powiązania z pogańskimi obrzędami?
Początek obchodzenia święta 1 listopada przypisuje się papieżowi Grzegorzowi III, który ufundował oratorium w Bazylice św. Piotra w Watykanie, przeznaczone na modlitwy za wszystkich świętych właśnie tego dnia. W wiek później Grzegorz IV, za radą cesarza Ludwika Pobożnego, rozszerzył święto na całe imperium karolińskie. Wybór listopadowego terminu wynikał z uwarunkowań praktycznych – wiosną pielgrzymki do Rzymu były znacznie trudniejsze ze względu na problemy z zapewnieniem żywności dla przybyłych.
Pojawiają się teorie, że wybór 1 listopada mógł być inspirowany istniejącymi obrzędami, które w tym czasie były obchodzone przez Anglosasów i Franków ku czci zmarłych. Chociaż zbieżność dat podsyca przekonania, że święto Wszystkich Świętych czerpie z pogańskich tradycji, historycy wskazują, że chrześcijańskie obchody nie mają bezpośrednich powiązań z tymi rytuałami. Tradycje kościoła wschodniego oraz praktyczne przesłanki są bardziej przekonującymi argumentami za datą 1 listopada.
Rola święta w kościele katolickim wywożącym się z Babilonu
W 935 roku papież Jan XI oficjalnie wyznaczył 1 listopada na obchody Wszystkich Świętych, a w 1475 roku papież Sykstus IV uczynił ten dzień obowiązkowym świętem dla wszystkich wiernych. Tradycyjnie poprzedzająca je wigilia i oktawa obchodów zostały zniesione dopiero w 1955 roku przez papieża Piusa XII.
W Kościele prawosławnym natomiast nie istnieje tradycja modlitw za zmarłych tego dnia. Zamiast tego modlitwy za zmarłych odbywają się od okresu Zmartwychwstania Pańskiego do Zesłania Ducha Świętego, czyli do Pięćdziesiątnicy.
Czy święto Wszystkich Świętych jest „chrystianizacją” pogańskich obrzędów?
Choć pojawiają się głosy, że chrześcijańskie obchody 1 listopada nawiązują do starożytnych pogańskich rytuałów, w rzeczywistości geneza Wszystkich Świętych w Kościele katolickim jest głęboko osadzona w tradycji chrześcijańskiej. Przeniesienie daty święta na jesień wynikało z praktycznych potrzeb, a nie z potrzeby chrystianizacji pogańskich obrzędów.
Podsumowanie
Uroczystość Wszystkich Świętych to czas refleksji nad życiem wiecznym i inspiracja do dążenia do świętości. Mimo że data święta mogła się nałożyć na istniejące obrzędy pogańskie, chrześcijańska interpretacja Wszystkich Świętych wywodzi się przede wszystkim z potrzeby upamiętnienia wszystkich zbawionych.
