Zmiana decyzji dotyczącej przyjęcia lub odrzucenia spadku to proces ściśle regulowany przepisami, z możliwością dokonania takiej zmiany tylko w wyjątkowych okolicznościach. Ostatnia nowelizacja przepisów, która weszła w życie 15 listopada 2023 roku, wprowadziła dodatkowe uproszczenia formalne, jednakże nie zmieniła restrykcyjnych zasad dopuszczających cofnięcie oświadczenia tylko w przypadkach błędu lub groźby. Dowiedz się, jakie konkretne wymogi musi spełniać spadkobierca, aby sąd zgodził się na uchylenie skutków jego pierwotnej decyzji.
Kiedy możliwa jest zmiana oświadczenia o spadku?
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku musi być złożone w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o swoim powołaniu do spadku. Jeśli spadkobierca nie złoży oświadczenia w terminie, zostaje uznane, że przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. W niektórych sytuacjach można jednak uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia, jeśli było ono złożone pod wpływem błędu lub groźby. Możliwość ta jest dostępna także dla spadkobierców, którzy z tych samych powodów nie złożyli żadnego oświadczenia w wymaganym terminie.
Cofnięcie oświadczenia – Co mówi orzecznictwo?
Cofnięcie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku musi być zatwierdzone przez sąd, który ocenia, czy wystąpiły przesłanki do skorzystania z tego prawa. W praktyce kluczowym kryterium jest to, czy wystąpił istotny błąd lub bezprawna groźba.
O jakie błędy i groźby chodzi?
Kodeks cywilny w artykule 1019 § 2 w powiązaniu z art. 84 § 1 i 2 Kodeksu cywilnego wskazuje, że błąd musi być istotny, co potwierdza orzecznictwo. Błąd ten powinien wpływać na decyzję spadkobiercy w takim stopniu, że gdyby nie działał on pod jego wpływem, podjąłby inną decyzję.
Przykładowo, w postanowieniu z 18 marca 2010 r. (sygn. V CSK 337/09) Sąd Najwyższy podkreślił, że nieznajomość przedmiotu spadku spowodowana brakiem staranności w ustalaniu jego stanu nie stanowi usprawiedliwionego błędu. „Nie jest błędem istotnym (…) nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego,” uznał sąd. Tym samym sąd może uznać, że spadkobierca powinien dołożyć starań, aby poznać rzeczywisty stan spadku.
Przykład orzecznictwa:
W wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2020 r. (sygn. III Ca 1415/19) sąd uznał, że konieczne jest przeanalizowanie, czy spadkobierca podjął wszelkie możliwe kroki, aby pozyskać informacje o majątku spadkowym. Każdy przypadek jest badany indywidualnie, a ocena uwzględnia m.in. wiek spadkobiercy, jego wykształcenie, stan zdrowia oraz dostępność informacji o spadku.
W nowszym wyroku z 15 lutego 2023 r. (sygn. IX Ca 498/22) Sąd Okręgowy w Olsztynie stwierdził, że aby błąd był istotny, spadkobierca powinien wykazać, że mimo odpowiednich działań nie miał wiedzy o długach spadkowych.
Groźba jako podstawa do cofnięcia oświadczenia
Groźba, która uzasadnia cofnięcie oświadczenia, musi być bezprawna, a obawa powinna wynikać z poważnego zagrożenia osobistego lub majątkowego dla spadkobiercy lub innej osoby.
Zmiana decyzji – formalności i terminy
Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku musi zawierać także informację, czy spadkobierca chce przyjąć, czy odrzucić spadek. Sąd przeprowadza rozprawę i podejmuje decyzję o zatwierdzeniu lub odrzuceniu wniosku.
Terminy na uchylenie się od skutków prawnych
Spadkobierca ma rok od wykrycia błędu lub ustania groźby na złożenie wniosku o cofnięcie oświadczenia. Po ostatniej nowelizacji, wystarczy, że wniosek wpłynie do sądu przed upływem tego terminu, co jest istotnym ułatwieniem w porównaniu do wcześniejszych wymogów.
Zmiany w postępowaniu spadkowym
W przypadku zatwierdzenia przez sąd uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia, następuje zmiana kręgu osób dziedziczących. Wówczas sąd z urzędu może zmienić postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku lub uchylić zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia.
Podsumowanie
Zmiana oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku jest możliwa wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, gdzie wystąpił istotny błąd lub bezprawna groźba. Nowelizacja przepisów z listopada 2023 r. uprościła proces formalny, ale kluczowe zasady pozostały bez zmian. Orzecznictwo polskich sądów wskazuje na konieczność indywidualnej analizy sytuacji spadkobiercy i okoliczności każdego przypadku.
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061; ost. zm. Dz. U, z 2024 r. poz. 1237)
