Ministerstwo Sprawiedliwości podjęło się realizacji kluczowej reformy wymiaru sprawiedliwości, której celem jest uporządkowanie kwestii związanych z neosędziami oraz przywrócenie zaufania obywateli do sądów. Reforma ta, będąca odpowiedzią na zalecenia Komisji Weneckiej, dotyczy około 3150 z 10 000 sędziów w Polsce.
POLECAMY: Sędziowie NSA nie chcą orzekać z neosędziami
Dlaczego reforma jest potrzebna?
Krajowa Rada Sądownictwa (KRS), powołana w 2018 roku przez rząd Prawa i Sprawiedliwości, została skrytykowana zarówno w Polsce, jak i przez instytucje międzynarodowe za naruszenie zasady niezależności sędziowskiej. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE oraz polskich sądów jasno wskazuje, że wyroki wydawane przez składy z udziałem neosędziów mogą być wzruszane z uwagi na nieprawidłowości proceduralne.
POLECAMY: Skład Izby Cywilnej SN z osobą powołaną przez neoKRS nie jest sądem – wskazał TSUE
Zamieszanie wokół KRS sprawiło, że problematyczne nominacje podważają wiarygodność całego systemu sprawiedliwości w Polsce.
Mechanizm weryfikacji neosędziów
Resort sprawiedliwości zaproponował kompleksowy podział neosędziów na trzy grupy, co umożliwi ich zróżnicowaną weryfikację:
1. Grupa zielona (53% neosędziów)
- Liczba: 1670.
- Charakterystyka: byli asesorzy, referendarze, absolwenci Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.
- Plan działania: Weryfikacja formalna, bez wpływu na status zawodowy.
2. Grupa żółta (36% neosędziów)
- Liczba: 1130.
- Charakterystyka: osoby, które świadomie awansowały dzięki neoKRS.
- Plan działania: Powrót na poprzednie stanowiska, z możliwością delegacji w wyjątkowych przypadkach.
3. Grupa czerwona (11% neosędziów)
- Liczba: 340.
- Charakterystyka: osoby z wcześniejszym doświadczeniem jako prokuratorzy, adwokaci czy radcowie prawni.
- Plan działania: Odebranie statusu sędziego i ewentualne oferowanie stanowisk referendarzy.
Weryfikacja z zachowaniem praworządności
Każda decyzja dotycząca weryfikacji neosędziów będzie indywidualnie uzasadniona, a zainteresowane osoby będą mogły odwoływać się do Sądu Najwyższego. Mechanizm ten ma być zgodny z zaleceniami Komisji Weneckiej, która podkreślała konieczność respektowania prawa do sądu oraz unikania automatyzmu w ocenie sędziów.
Reforma Sądu Najwyższego i zmiany strukturalne
Ministerstwo planuje likwidację dwóch izb Sądu Najwyższego:
- Izba Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych.
- Izba Odpowiedzialności Zawodowej.
Obie jednostki były szeroko krytykowane za brak niezależności. Jednocześnie rozważana jest likwidacja instytucji skargi nadzwyczajnej, przy jednoczesnym wzmocnieniu istniejących mechanizmów kontrolnych.
Kontrowersje i opinie ekspertów
Środowiska prawnicze podkreślają, że reforma jest niezbędna, aby przywrócić niezależność sądów i oddzielić wymiar sprawiedliwości od wpływów politycznych. Jednocześnie niektórzy eksperci wskazują, że:
- Podział na grupy może wywołać spory, szczególnie wśród osób zaliczanych do grupy czerwonej.
- Brak jednoznacznych gwarancji powrotu neosędziów do poprzednich zawodów może rodzić problemy kadrowe.
Polityczne wyzwania reformy
Reforma może napotkać trudności z powodu sprzeciwu obecnego prezydenta Andrzeja Dudy, który nie zgadza się na weryfikację powołań sędziów, w których sam brał udział. Realizacja zmian prawdopodobnie zależeć będzie od wyniku nadchodzących wyborów prezydenckich.
Podsumowanie
Planowana reforma weryfikacji neosędziów jest krokiem w stronę przywrócenia praworządności i odbudowy zaufania do wymiaru sprawiedliwości. Jej sukces zależy jednak od zgodności z konstytucją, politycznego poparcia oraz staranności w indywidualnym podejściu do każdego przypadku.
Reforma, choć kontrowersyjna, może okazać się niezbędnym krokiem dla przyszłości polskiego sądownictwa i zbliżenia standardów prawnych do wymogów Unii Europejskiej.
