Czym jest niegodność dziedziczenia? 5 powodów, które mogą pozbawić cię spadku

Niecodziennie rozważa się, kto może zostać pozbawiony prawa do dziedziczenia po zmarłym. W polskim prawie cywilnym istnieje jednak instytucja, która pozwala na wyłączenie osoby z dziedziczenia, jeżeli jej postępowanie wobec spadkodawcy było niewłaściwe, a nawet zbrodnicze. Mowa o niegodności dziedziczenia, instytucji, która ma na celu zapobieganie sytuacjom, w których osoba, która wyrządziła krzywdę spadkodawcy, mogłaby odziedziczyć po nim majątek.

Z artykułu dowiesz się, czym jest niegodność dziedziczenia, kiedy może zostać zastosowana oraz kto i w jaki sposób może wnosić pozew o uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia.

Co to jest niegodność dziedziczenia?

Nie każda osoba, która zostaje spadkobiercą, jest uprawniona do otrzymania spadku. W sytuacjach, gdy spadkobierca dopuścił się poważnych wykroczeń wobec spadkodawcy, może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia. Taką decyzję podejmuje sąd na wniosek osoby mającej w tym interes prawny.

Kodeks cywilny w artykule 928 stanowi, że spadkobierca może zostać pozbawiony prawa do dziedziczenia z powodu określonych działań, które są wymienione w przepisach. Są to zachowania tak poważne, jak popełnienie przestępstwa przeciwko zmarłemu, manipulowanie testamentem czy brak opieki nad spadkodawcą.

Pięć powodów niegodności dziedziczenia

W polskim prawie wyróżnia się pięć sytuacji, które mogą prowadzić do uznania kogoś za niegodnego dziedziczenia:

1. Ciężkie przestępstwo przeciwko spadkodawcy – jeżeli spadkobierca umyślnie popełnił przestępstwo, takie jak zabójstwo, oszustwo, czy inna forma poważnej szkody wyrządzonej zmarłemu, może zostać wykluczony z dziedziczenia.
2. Podstępne nakłonienie do zmiany testamentu – jeżeli spadkobierca użył podstępu, groźby lub przymusu, by skłonić spadkodawcę do zmiany testamentu lub jego odwołania, może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia.
3. Zniszczenie, ukrycie lub fałszowanie testamentu – osoby, które umyślnie ukryły, zniszczyły, podrobiły lub zmieniły testament spadkodawcy, również mogą zostać pozbawione prawa do dziedziczenia.
4. Niewykonywanie obowiązków alimentacyjnych – uporczywe uchylanie się od obowiązków alimentacyjnych na rzecz spadkodawcy, na przykład przez niepłacenie zasądzonych przez sąd alimentów, może stanowić podstawę do uznania kogoś za niegodnego dziedziczenia.
5. Brak opieki nad spadkodawcą – brak troski o spadkodawcę, szczególnie w kontekście władzy rodzicielskiej, opieki nad osobą starszą czy małżonkami, może skutkować uznaniem za niegodnego dziedziczenia.

Te przepisy zostały wprowadzone w polskim prawie, aby zapobiegać sytuacjom, w których osoba, która wyrządziła krzywdę spadkodawcy, nie powinna czerpać korzyści z jego śmierci. Od 15 listopada 2023 roku do przepisów wprowadzono dwie nowe przesłanki dotyczące obowiązków alimentacyjnych oraz opieki nad spadkodawcą.

Jakie są skutki niegodności dziedziczenia?

Jeżeli sąd uzna kogoś za niegodnego dziedziczenia, osoba ta zostaje wyłączona z dziedziczenia. Ważne jest, że skutki niegodności dziedziczenia dotyczą tylko osoby niegodnej, a nie jej potomków, którzy nie zostaną pozbawieni prawa do spadku.

Co więcej, przebaczenie przez spadkodawcę może stanowić wyjątek. Jeśli spadkodawca przed swoją śmiercią wybaczył osobie, której dotyczyły powody niegodności, ta osoba może odzyskać prawo do dziedziczenia. Ciężar udowodnienia tego przebaczenia spoczywa na osobie oskarżanej o niegodność, a także przebaczenie musi dotyczyć konkretnego powodu niegodności.

Kto może złożyć pozew o uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia?

Pozew o uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia można wnieść do sądu, ale nie każdy ma prawo do tego kroku. Zgodnie z przepisami art. 928 Kodeksu cywilnego, pozew może wnieść każda osoba, która ma interes prawny w tej sprawie, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się o przyczynie niegodności. Warto jednak pamiętać, że pozew musi zostać złożony w ciągu 3 lat od otwarcia spadku.

W praktyce najczęściej o uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia wnoszą pozostali spadkobiercy, ale może to zrobić również np. wierzyciel, przyjaciel spadkodawcy, gmina, Skarb Państwa, a także prokurator.

Kiedy sprawa o niegodność dziedziczenia może wpłynąć na stwierdzenie nabycia spadku?

Postępowanie o uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia może być wszczęte niezależnie od procedury stwierdzenia nabycia spadku. Jeśli osoba zostaje uznana za niegodną po wydaniu postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, sąd może ponownie przeprowadzić postępowanie, uwzględniając wyrok dotyczący niegodności.

Sąd ma również możliwość uchwały aktów poświadczenia dziedziczenia, które zostały wydane w wyniku nieprawidłowych podstaw prawnych. Proces ten może prowadzić do zmian w podziale majątku, szczególnie gdy ktoś został błędnie uznany za spadkobiercę.

Podsumowanie

Instytucja niegodności dziedziczenia stanowi ważną ochronę przed sytuacjami, w których osoby niewłaściwie traktujące spadkodawcę mogłyby czerpać korzyści z jego majątku. Pięć powodów, które stanowią podstawy do uznania kogoś za niegodnego dziedziczenia, obejmuje poważne przestępstwa, manipulacje testamentem, niewykonywanie obowiązków alimentacyjnych i opiekuńczych. Proces ten może zostać rozpoczęty przez każdą osobę mającą w tym interes prawny, a skutki niegodności obejmują tylko osobę pozbawioną prawa do spadku, bez wpływu na jej potomków.

Pomimo że niegodność dziedziczenia jest poważną sprawą, warto pamiętać, że istnieje możliwość jej unieważnienia poprzez przebaczenie spadkodawcy, co może wpłynąć na ostateczny wynik sprawy.