Ruszyły kontrole dotacji na pompy ciepła i fotowoltaike. Trzeba będzie oddawać pieniądze

W Polsce rozpoczął się szeroko zakrojony proces kontroli beneficjentów programów dotacyjnych związanych z poprawą efektywności energetycznej budynków mieszkalnych. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) oraz Wojewódzkie Fundusze Ochrony Środowiska intensyfikują działania weryfikacyjne, które mogą wpłynąć na tysiące gospodarstw domowych. Głównym celem jest eliminacja nieprawidłowości i nadużyć w wykorzystaniu środków publicznych.

Zakres kontroli i ich przyczyny

Programy takie jak „Czyste Powietrze”, które od kilku lat wspierają wymianę źródeł ciepła i termomodernizację budynków, cieszą się ogromną popularnością. Według danych NFOŚiGW od momentu uruchomienia programu do końca 2024 roku wypłacono ponad 12 miliardów złotych na modernizację około 800 tysięcy budynków jednorodzinnych. Jednak coraz częściej pojawiają się sygnały o nieprawidłowościach w rozliczeniach i realizacji inwestycji.

Najczęstsze wykrywane nieprawidłowości to:

• Zaniżanie dochodów w celu uzyskania wyższego poziomu dofinansowania.
• Instalacja urządzeń niezgodnych z wymogami technicznymi (np. kotłów niespełniających norm emisji spalin).
• Zawyżanie kosztów materiałów budowlanych i robocizny w celu uzyskania wyższej refundacji.
• Realizowanie prac niezgodnie z harmonogramem lub brak odpowiedniej dokumentacji technicznej.

Harmonogram kontroli w 2025 roku

W 2025 roku zaplanowano przeprowadzenie kontroli u około 5% beneficjentów programów dotacyjnych, co oznacza weryfikację co dwudziestego gospodarstwa domowego, które otrzymało wsparcie. Priorytetowo będą sprawdzane wnioski złożone po 22 kwietnia 2024 roku, gdy zaostrzono wymogi dokumentacyjne i wprowadzono dodatkowe narzędzia monitorowania.

Kontrole odbywają się w dwóch etapach:

1. Weryfikacja dokumentacji: Sprawdzenie poprawności składanych wniosków, faktur, umów z wykonawcami oraz raportów technicznych.
2. Kontrola terenowa: Inspekcja zrealizowanych inwestycji przez pracowników funduszy ochrony środowiska oraz niezależnych audytorów energetycznych.

Kto może być zmuszony do zwrotu dotacji?

Jeśli podczas kontroli zostaną wykryte nieprawidłowości, beneficjent może zostać zobowiązany do zwrotu części lub całości otrzymanego wsparcia wraz z odsetkami. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy:

• Dochód gospodarstwa domowego został zaniżony w celu uzyskania wyższego dofinansowania.
• Wykorzystano materiały lub urządzenia niespełniające wymogów technicznych określonych w regulaminie programu.
• Prace zostały przeprowadzone niezgodnie z projektem technicznym lub nie zostały zakończone w wymaganym terminie.

W przypadku poważnych naruszeń, takich jak fałszowanie dokumentów, sprawy mogą zostać przekazane do prokuratury, co może skutkować dodatkowymi konsekwencjami prawnymi.

Jak uniknąć problemów podczas kontroli?

Aby uniknąć konieczności zwrotu dotacji, należy zadbać o przestrzeganie wszystkich wymogów programu już na etapie składania wniosku. Kluczowe kwestie to:

1. Rzetelne przedstawienie dochodów: Należy unikać jakichkolwiek prób ich zaniżania. Weryfikacja danych finansowych stała się bardziej szczegółowa dzięki współpracy NFOŚiGW z urzędami skarbowymi.
2. Wybór certyfikowanych urządzeń: Wszystkie instalowane urządzenia, takie jak kotły czy pompy ciepła, muszą spełniać normy techniczne określone w regulaminie programu.
3. Dokładna dokumentacja: Należy przechowywać wszystkie faktury, umowy z wykonawcami, certyfikaty oraz inne dokumenty związane z realizacją projektu.
4. Korzystanie z rekomendowanych wykonawców: Prace powinny być realizowane przez firmy posiadające odpowiednie uprawnienia i doświadczenie w zakresie termomodernizacji.

Wpływ kontroli na rynek budowlany

Zaostrzone kontrole i bardziej rygorystyczne wymagania w programach wsparcia wpłynęły na zmiany w polskim sektorze budowlanym. Wzrosło zapotrzebowanie na certyfikowane urządzenia grzewcze oraz usługi audytorów energetycznych. Jednocześnie wykonawcy coraz częściej stawiają na szkolenia i certyfikację, aby sprostać oczekiwaniom klientów i wymogom programów dotacyjnych.

Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, w 2024 roku liczba instalacji pomp ciepła w Polsce wzrosła o ponad 60% w porównaniu z rokiem poprzednim. Z kolei liczba wymienionych kotłów węglowych spadła o 30%, co świadczy o sukcesie polityki termomodernizacyjnej.

Proces kontroli jest nieuniknionym elementem rozliczania programów dotacyjnych i ma na celu zwiększenie transparentności oraz efektywności wykorzystania środków publicznych. Choć perspektywa weryfikacji może budzić obawy, przestrzeganie zasad i wymogów programu pozwala uniknąć problemów oraz cieszyć się oszczędnościami wynikającymi z poprawy efektywności energetycznej domu.