Program „Czyste Powietrze” od jego uruchomienia w 2018 roku miał na celu poprawę jakości powietrza w Polsce. Jego głównym celem była pomoc finansowa właścicielom domów jednorodzinnych w modernizacji systemów grzewczych, a także termomodernizacji budynków. W ramach programu, beneficjenci mogli otrzymać dotacje na wymianę starych pieców, docieplenie budynków oraz montaż urządzeń odnawialnych źródeł energii, jak pompy ciepła czy panele fotowoltaiczne.
Jednak program, który miał poprawić jakość powietrza, stał się także polem do nieuczciwych praktyk. Od stycznia 2025 roku, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) rozpoczął intensywne kontrole dotacji, koncentrując się głównie na gospodarstwach, które otrzymały dofinansowanie po 22 kwietnia 2024 r. Jeśli w trakcie kontroli okaże się, że beneficjenci nie spełnili warunków umowy, będą musieli zwrócić otrzymane środki wraz z odsetkami za ostatnie pięć lat.
Co obejmują kontrole?
Kontrole realizowane przez NFOŚiGW oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska mają na celu weryfikację sposobu wykorzystania otrzymanych dotacji oraz samego miejsca realizacji przedsięwzięcia. W przypadku jakichkolwiek nieprawidłowości, beneficjenci będą zobowiązani do zwrotu dotacji z odsetkami. Dodatkowo, kontrole obejmują co dwudzieste gospodarstwo domowe, które otrzymało wsparcie w ramach programu od kwietnia 2024 roku. Warto podkreślić, że kontrolerzy mogą zażądać dokumentów oraz dostępu do budynków, które były przedmiotem dofinansowania.
Jakie nadużycia zostały wykryte?
Dotychczasowe kontrole ujawniły szereg nadużyć. Jednym z najpoważniejszych zarzutów jest uzyskiwanie dotacji na więcej niż jedną nieruchomość poprzez przepisywanie ich na osoby o niskich dochodach, które spełniały kryteria programu. Takie działania umożliwiały nieuczciwym beneficjentom uzyskanie większego wsparcia, które nie było im w pełni należne.
Dodatkowo, pojawiły się przypadki wymuszania pełnomocnictw, a także zawyżania kosztów związanych z realizacją inwestycji. W jednym z przypadków zgłoszono firmy, które nakładały dodatkowe opłaty na beneficjentów, którzy mieli już zapewnione dofinansowanie. Zdarzały się także sytuacje, w których firma realizująca projekt przyjmowała zaliczkę na kwotę dotacji, a prace remontowe były rozpoczęte z opóźnieniem.
Patologiczny system – jak oszukiwano klientów?
Program „Czyste Powietrze” miał pomagać mieszkańcom Polski, ale niestety niektórzy handlowcy zaczęli wykorzystywać go do nieuczciwego wzbogacenia się. Jak wynika z doniesień, dla wielu sprzedawców każda podpisana umowa była okazją do zysku – od 10 do 35 tysięcy złotych za każdą sprzedaż. Dla najlepszych pracowników oferowano luksusowe auta, drogie zegarki, a także zagraniczne wycieczki. Handlowcy odwiedzali nawet 50 domów dziennie, starając się przekonać potencjalnych klientów do podpisania umowy.
W szczególności biedniejsze gospodarstwa domowe były uznawane za „najcenniejszy łup” – mogły one otrzymać 100% dofinansowania, nawet do wysokości 135 tys. zł. Program, który miał służyć ochronie środowiska, w rękach nieuczciwych pośredników stawał się polem do wyłudzania pieniędzy. Na przykład, zanim ekipy remontowe dotarły na miejsce, połowa środków z dotacji trafiała już na konta wykonawców. Prezentowanie ofert z obietnicą wysokiego dofinansowania często wiązało się z obietnicami o niskich kosztach, które nie pokrywały rzeczywistych wydatków związanych z realizacją projektu.
W skrajnych przypadkach, aby skusić klientów, handlowcy oferowali drobne prezenty, a nawet alkohol – co miało na celu pozyskanie podpisów na umowach.
Jakie konsekwencje grożą beneficjentom?
Zgodnie z zapisami umowy, osoby, które naruszyły warunki programu, mogą zostać zobowiązane do zwrócenia dotacji wraz z odsetkami za pięć lat. Oznacza to, że w przypadku nadużyć lub nieprawidłowego wykorzystania środków, beneficjenci będą musieli oddać nie tylko otrzymane środki, ale także odsetki od nich. To dla wielu osób może oznaczać poważne kłopoty finansowe.
Ponadto, osoby podejrzane o oszustwa w ramach programu mogą zostać pociągnięte do odpowiedzialności karnej. Wiele firm, które realizowały inwestycje w ramach „Czystego Powietrza”, zostało zgłoszonych do prokuratury, a sprawy dotyczące podejrzeń o przestępstwa są w toku.
Kontrole w ramach programu „Czyste Powietrze” mają na celu usunięcie nieprawidłowości i zapobieganie dalszym oszustwom. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej koncentruje się na wykrywaniu przypadków nadużyć, co może prowadzić do drastycznych konsekwencji finansowych dla osób, które otrzymały dotacje w sposób niezgodny z przepisami. Ponadto, działania kontrolne mają na celu zapewnienie, że środki z programu rzeczywiście trafią do osób potrzebujących i zostaną przeznaczone na poprawę jakości powietrza w Polsce.
