Zgodnie z art. 27 § 1 Ustawy o ustroju sądów powszechnych (u.s.p.), Minister Sprawiedliwości ma prawo odwołać prezesa lub wiceprezesa sądu w toku kadencji, jeśli dalsze pełnienie tej funkcji jest nie do pogodzenia z dobrem wymiaru sprawiedliwości. Procedura taka wymaga jednak spełnienia określonych warunków formalnych.
Pierwszym krokiem jest skierowanie przez Ministra Sprawiedliwości uzasadnionego wniosku do kolegium właściwego sądu. Kolegium ma za zadanie zaopiniować zamiar odwołania (art. 27 § 2 u.s.p.). Ważne jest, że na czas rozpatrywania wniosku Minister może zawiesić osobę pełniącą funkcję w wykonywaniu czynności.
Odwołanie sędziego Adama Kanafka: najnowsze wydarzenia
21 stycznia Minister Sprawiedliwości wystąpił z wnioskiem do kolegium Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej o wyrażenie opinii w sprawie odwołania sędziego Adama Kanafka, prezesa Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej. Jednocześnie zawiesił go w wykonywaniu czynności.
Wniosek Ministra był uzasadniony brakiem udziału samorządu sędziowskiego w wyborze sędziego Kanafka na stanowisko prezesa. Ponadto wskazano na:
- podpisanie przez sędziego Kanafka w 2022 r. list poparcia dla kandydatów do Krajowej Rady Sądownictwa (KRS), która została uznana za ukształtowaną nieprawidłowo,
- udział w procedurze konkursowej prowadzonej przez nielegalnie ukształtowaną KRS na stanowisko sędziego Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego.
Krytyka i kontrowersje wokół sędziego Kanafka
Decyzja o możliwości odwołania sędziego Kanafka nie była zaskoczeniem dla obserwatorów środowiska prawniczego. W kwietniu 2024 r. Zgromadzenie Sędziów Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej wezwało sędziego Kanafka do złożenia rezygnacji. W uchwale zarzucili mu:
- podpisanie list poparcia dla kandydatów do KRS,
- ubieganie się o stanowisko sędziego Izby Dyscyplinarnej,
- uzyskanie rekomendacji od nielegalnie ukształtowanej KRS na stanowisko sędziego w sądzie okręgowym.
Zarzuty te wpisują się w szerzej komentowane problemy systemu sprawiedliwości w Polsce, w tym kwestię legitymacji organów takich jak KRS oraz Izba Dyscyplinarna.
Wyrok i reakcje społeczne
Sędzia Adam Kanafek stał się postacią kontrowersyjną już w 2018 roku, gdy kandydował do Izby Dyscyplinarnej Sądu Najwyższego. Jego decyzje orzecznicze również wzbudzały liczne zastrzeżenia. Przykładowo, w jednym z wyroków dotyczących mowy nienawiści wobec społeczności romskiej umorzył sprawę rasistowskiego wpisu, argumentując to obserwacjami dotyczącymi stylu życia Romów, co spotkało się z ostrą krytyką. Wyrok został uchylony przez Sąd Najwyższy dzięki interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich.
Kontekst prawny i polityczny
Sprawa sędziego Kanafka odzwierciedla szersze napięcia w polskim wymiarze sprawiedliwości. Problemy z legalnością KRS oraz Izby Dyscyplinarnej były wielokrotnie przedmiotem krytyki krajowych i międzynarodowych instytucji, w tym Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.
Odwołanie prezesa sądu, choć formalnie przewidziane przez prawo, staje się więc elementem szerszej debaty o niezależność sądownictwa i praworządność w Polsce. Proces ten, jeśli nie jest przeprowadzany z należytą starannością i transparentnością, może rodzić obawy o upolitycznienie instytucji wymiaru sprawiedliwości.
Co dalej?
Opinia kolegium Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej będzie kluczowa dla dalszego biegu sprawy. Decyzje w takich przypadkach powinny być podejmowane z najwyższą dbałością o zachowanie zasad demokratycznego państwa prawa oraz ochrony niezależności sądownictwa.
Warto śledzić rozwój wydarzeń, ponieważ konsekwencje tego rodzaju decyzji wykraczają poza lokalny kontekst i wpływają na postrzeganie polskiego wymiaru sprawiedliwości zarówno w kraju, jak i za granicą.
