Niełatwo wykazać, że umowę zawarto w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Udowodnienie, że strona zawarła umowę w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli wymaga najczęściej przesądzenia tej kwestii w oparciu o wiedzę biegłych sądowych. Poniżej wyjaśniamy to zagadnienie i zwracamy uwagę na stanowiska sądów zajmujące się sprawami tego rodzaju.
Lidia planuje sprzedać nieruchomość, którą odziedziczyła po swoich rodzicach. Udało jej się znaleźć osobę zainteresowaną kupnem lokalu. To Mariusz, który planuje pilną przeprowadzkę. Mariusz przyjaźni się z kolegą Lidii – Walerym i to on zorganizował ich spotkanie. Lidia i Mariusz bardzo szybko ustalili warunki umowy i termin zawarcia umowy u notariusza. Umowę zawarto już po kilku dniach od ich pierwszego spotkania. Walery zapewnił Lidię, że Mariusz jest osobą uczciwą i zapłaci jej pieniądze w terminie. Kilka godzin przed zawarciem umowy Lidia zażyła leki przepisane przez różnych specjalistów. Spożyła też alkohol.
Następnie Lidia i Mariusz spotkali się w kancelarii notarialnej. Mariusz zapłacił ustaloną sumę pieniędzy za lokal. Kilka godzin po podpisaniu umowy sprzedaży nieruchomości Lidia doszła do wniosku, że mogła uzyskać wyższą cenę za nieruchomość. Lidia uznała, że decyzja o sprzedaniu lokalu była nieprzemyślana. To, że Walery zapewnił ją o uczciwości Mariusza sprawiło, że przestała szukać innych ofert. Lidia żałowała, że tak szybko sprzedała mieszkanie. Zaczęła zastanawiać się, czy można uznać, że zawarła umowę znajdując się w stanie wyłączającym świadomie albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Podczas podpisywania aktu notarialnego była pod wpływem lekarstw i alkoholu. Dodatkowo, namowy Walerego wpłynęły na to, że zgodziła się bardzo szybko sprzedać nieruchomość.
Nieważne oświadczenie woli
Jak wynika z art. 82 kodeksu cywilnego, nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Okoliczność tego rodzaju, że Lidia żałuje, że sprzedała lokal, a do czynności przystąpiła pod wpływem zażytych leków i alkoholu nie oznacza, że na pewno Lidia wykaże, że jej oświadczenie woli było nieważne. Może się okazać, że nie udowodni tego, co byłoby kluczowe: tj. tego, że przy podpisywaniu umowy znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Niejednokrotnie próby udowodnienia tych okoliczności nie kończą się sukcesem.
– Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, może być rozumiany tylko, jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona, niezależnie od przyczyn anormalności stanu psychicznego. Natomiast sugestie osób trzecich nie wyłączają swobody powzięcia decyzji. W przeciwnym przypadku niemal każde oświadczenie woli byłoby dotknięte wadą wskazaną w art. 82 k.c., rzadko bowiem człowiek działa całkowicie swobodnie – czytamy w postanowieniu Sądu Najwyższego z 30 września 2022 r., sygn. akt I CSK 2212/22.
Jak akcentował Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 24 maja 2021 r., sygn. akt I ACa 229/20, „przesądzenie o działaniu w stanie wyłączającym świadomość bądź możliwość swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenia woli, w opisanym wyżej rozumieniu, wymagałoby z natury rzeczy (z wyjątkiem sytuacji oczywistych, jak np. stwierdzone uprzednio głębokie upośledzenie umysłowe, widoczny stan nieprzytomności lub silnego odurzenia itp.) przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z dziedziny psychiatrii lub psychologii”.
Lidia może więc starać się wykazać, że oświadczenie woli było nieważne. Będzie to jednak wymagało przeprowadzenia szeregu dowodów, w tym dowodów z opinii biegłych sądowych. Istotne będzie to, czy połączenie alkoholu i leków mogło wpłynąć na percepcję Lidii. Znaczenie będą miały więc i jej zeznania.
Należy też pamiętać, że w takim przypadku sąd z pewnością będzie zwracał uwagę na zeznania notariusza. Sąd Najwyższy w postanowieniu z 14 czerwca 2012 r., sygn. akt I CSK 564/11 podkreślał, że „notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Nie chodzi przy tym o zdolność do czynności prawnych w rozumieniu art. 11 k.c., lecz o sytuacje uzasadniające przypuszczenie o zaistnieniu wady oświadczenia woli”.
Informacje zawarte na stronie stanowią opis stanu prawnego na dzień publikacji i nie są poradą prawną w indywidualnej sprawie. Stan prawny od opublikowania może ulec zmianie. Kancelaria nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie wpisu w celu rozwiązania problemów prawnych.
Masz pytania lub potrzebujesz pomocy – zapraszamy do kontaktu!
Podstawa prawna:
- art. 6, 82 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 1061)
- art. 86 ustawy z 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r., poz. 1001)
