Zadośćuczynienie a odszkodowanie w prawie cywilnym

W dzisiejszej serii bezpłatnych porad prawnych postaramy się Państwu przybliżyć instytucję zadośćuczynienia i odszkodowania. W niniejszym artykule postaramy się Państwu wyjaśnić, jakie istnieją różnice pomiędzy instytucją zadośćuczynienia a odszkodowaniem. Zapraszamy do lektury.

Odszkodowanie i zadośćuczynienie to dwie różne formy rekompensaty poniesionych szkód. Choć w języku potocznym zdarza się, że oba pojęcia są używane zamiennie, to jednak z definicji różnią się od siebie. Oznacza to, że w zależności od charakteru szkody, która może być materialna lub niematerialna można wystąpić o odszkodowanie bądź domagać się zadośćuczynienia, bądź też domagać się zarówno odszkodowania jak i zadośćuczynienia. 

ODSZKODOWANIE – DEFINICJA

Odszkodowanie pełni funkcję kompensacyjną – stanowi finansową rekompensatę uszczerbku, który powstał u osoby poszkodowanej wskutek zdarzenia wywołującego szkodę. Wysokość odszkodowania musi więc być adekwatna do rozmiarów powstałej szkody. Odszkodowanie powinno pokrywać tak szkodę rzeczywistą, jak i utracone korzyści, czyli to wszystko, co poszkodowany mógłby osiągnąć, gdyby nie doszło do zdarzenia.

ZADOŚĆUCZYNIENIE – DEFINICJA

Zadośćuczynienie jest instytucją prawa cywilnego, uregulowaną w akcie prawnym rangi ustawowej, a mianowicie w Kodeksie cywilnym. Podstawami omawianego roszczenia są następujące przepisy: art. 445 k.c., art. 446 § 4 k.c. oraz art. 448 k.c. Wspomniana regulacja prawna daje poszkodowanemu możliwość dochodzenia zapłaty od osoby lub podmiotu odpowiedzialnego odpowiednich kwot tytułem zadośćuczynienia za powstałą po jego stronie krzywdę.

Powołane artykuły są źródłem roszczeń zarówno osób pośrednio poszkodowanych, tj. osób, których krzywda wynika ze śmierci kogoś bliskiego (art. 446 § 4 k.c. oraz art. 448 k.c.), jak również bezpośrednio poszkodowanych, czyli takich, których krzywda wynika np. z doznanych w wypadku obrażeń (art. 445 k.c.).

Podstawę prawną zadośćuczynienia za krzywdę stanowi, art. 24 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny. Zgodnie z jego brzmieniem „Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.”

Poprzez pojęcie dóbr osobistych, ustawodawca ma na myśli w szczególności: „zdrowie, wolność, cześć, swobodę sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnicę korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukową, artystyczną, wynalazczą i racjonalizatorską, pozostające ochrone prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach”.

Zadośćuczynienie stanowi jednorazową wypłatę sumy pieniężnej.

Zadośćuczynienie posiada zindywidualizowany charakter, a jego wysokość powinna być zależna od okoliczności istotnych dla sprawy.

Zadośćuczynienie powinno uwzględniać rozmiar trwałych negatywnych następstw doznanego urazu dla zdrowia poszkodowanego oraz wywołanych nimi dolegliwości i cierpień.

Obejmuje ono wszystkie cierpienia (cierpienie fizyczne oraz cierpienie psychiczne), zarówno już doznane, jak i te, które zapewne wystąpią w przyszłości. Zadośćuczynienie ma więc charakter całościowy i powinno stanowić rekompensatę pieniężną za całą krzywdę doznaną przez poszkodowanego, mowa jest bowiem o „odpowiedniej sumie tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”, przyznawanej jednorazowo” (G. Bieniek, Odpowiedzialność cywilna za wypadki drogowe, Warszawa 2006, s. 267 i nast.). Zgodnie z poglądami wyrażonymi w bogatej judykaturze SN „ocena kryteriów decydujących o wysokości zadośćuczynienia zależy od okoliczności konkretnej sprawy, natomiast natężenie doznanych krzywd zależy od indywidualnych cech poszkodowanego” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 2008 r., II CSK 78/08, LEX nr 420389).

PODSUMOWANIE

Jak wynika z powyższego odszkodowanie, jest świadczeniem mającym rekompensować wyłącznie szkody doznane w sferze majątkowej, jego celem jest wyłącznie wyrównanie uszczerbku majątkowego powstałego w wyniku danego zdarzenia. W związku z powyższym kwota odszkodowania musi odpowiadać dokładnie równowartości powstałej szkody majątkowej i na osobie. Warto w tym miejscu dodać, ze zgodnie z prawem instytucja odszkodowania nie może stanowić źródła wzbogacenia.

Zupełnie inaczej wygląda sprawa zadośćuczynienia, które również ma charakter pieniężny, jednak cierpienia psychiczne oraz fizyczne powstałe w wyniku danego zdarzenia nie są tak samo łatwe do wycenienia, jak w przypadku uszczerbku majątkowego. Ponadto zadośćuczynienie, w przeciwieństwie do odszkodowania jest fakultatywne, co oznacza iż po stronie poszkodowanego należy udowodnienie jego zasadności.

Zadośćuczynienie podobnie jak odszkodowanie nie może stanowić źródła wzbogacenia dla poszkodowanego, a jedynym kryterium dla oceny wysokości zasądzonego zadośćuczynienia jest rozmiar krzywdy doznanej przez poszkodowanego. Zadośćuczynienie powinno być bowiem zarazem środkiem pomocy dla poszkodowanego i pozostawać w odpowiednim stosunku do rozmiarów krzywdy, winna ona uwzględniać aktualne warunki i przeciętną stopę życiową społeczności, w której przebywa pokrzywdzony, przy czym rozmiar szkody niemajątkowej, ustala się, uwzględniając moment wyrokowania.

– por. wyrok SN z dnia 29 sierpnia 2013r. w sprawie o sygn. akt I CSK 667/12, opubl. LEX nr 1391106, wyrok s.apel. w Warszawie z dnia 17 kwietnia 2013r. w sprawie o sygn. akt VI ACa 974/12, opubl. LEX nr 1362966, wyrok s.apel. w Katowicach z dnia 16 kwietnia 2014r. w sprawie o sygn. akt I ACa 940/13, opubl. LEX nr 1466803, wyrok SN z dnia 24 lipca 2014r. w sprawie o sygn. akt II CSK 595/13, opubl. LEX nr 1504837.

Mamy nadzieję, ze niniejsza publikacja pomogła Państwu zrozumieć różnice, jakie występują pomiędzy tymi dwoma instytucjami i w przypadku konieczności skorzystania z tej formy naprawienia wyrządzonej szkody pozwoli ona na dokonanie prawidłowego wyboru roszczenia.

Jeśli potrzebujecie Państwo pomocy w zakresie niniejszego zagadnienia lub innej dziedziny prawnej zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią pod nr tel. 579636527, lub poprzez formularz kontaktowego, jaki znajduje się na naszej stronie.

Świadczymy usługi prawne również drogą online. Informujemy, że porady w tym zakresie nie są udzielane pro bono.

Opracowano przez: Zespół LEGA ARTIS