Czynny żal jest instytucją pozwalającą na uniknięcie odpowiedzialności za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. Jego znaczenie praktyczne jest więc trudno do przecenienia. Polski Ład zmienił jednak zasady korzystania z czynnego żalu w kierunku niekorzystnym dla podatników. W niniejszym artykule postaramy się Państwu wyjaśnić w po prostu sposób zmiany, jakie nastąpiły w tej instytucji.
Podstawy czynnego żalu
Czynny żal występuje w dwóch formach. Podstawowa, uregulowana w art. 16 kodeksu karnego skarbowego (kks), polega na wyłączeniu odpowiedzialności karnej za przestępstwo lub wykroczenie skarbowej sprawy, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o tym organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Czynność ta powinna zostać dokonana zanim organ ścigania uzyskał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego oraz zanim rozpoczął czynności zmierzające do jego ujawnienia, jak przeszukanie, czynności sprawdzające i kontrola. Konieczne jest także uiszczenie wymagalnej należności publicznoprawnej uszczuplonej czynem zabronionym.
Szczególna forma czynnego żalu została uregulowana w art. 16a kks. Przepis ten pozwala na uniknięcie odpowiedzialności karnoskarbowej poprzez złożenie korekty deklaracji. Jego znaczenie praktyczne jest bardzo istotne, gdyż umożliwia on skorzystanie z czynnego żalu także wówczas, gdy organ podatkowy ustalił już w toku kontroli, że miała miejsce nieprawidłowość mogącą skutkować odpowiedzialnością za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe. To właśnie ten przepis został niedawno istotnie zmieniony.
Zmiany od 1 stycznia 2022 r.
Polski Ład, poza licznymi zmianami w obrębie przepisów prawa podatkowego, zmodyfikował również brzmienie art. 16a kks. Podstawowa zmiana polega na wyłączeniu możliwości skorzystania z przewidzianej w tym przepisie szczególnej formy czynnego żalu w sytuacji, w której przed złożeniem korekty wszczęte zostało postępowanie przygotowawcze o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie.
Ważne! Jeżeli zatem w toku kontroli podatkowej zostanie wszczęte postępowanie karnoskarbowe, to po jej zakończeniu nie będzie już możliwe skorzystanie z czynnego żalu z art. 16a kks. Przed 2022 r. taka możliwość istniała i podatnicy często z niej korzystali.
Wprowadzone zostały również inne zmiany w art. 16a kks. Wprost wskazano, że dobrodziejstwo szczególnej formy czynnego żalu dotyczy tylko tych przestępstw i wykroczeń skarbowych, które dotyczą złożenia deklaracji lub przesłania księgi. W praktyce często dany czyn wyczerpuje znamiona różnych przestępstwo, w tym również takich, które nie polegającą na złożeniu deklaracji lub przesłaniu księgi. Typowym przykładem jest przyjęcie faktury, która nie dokumentuje rzeczywistej transakcji, a następnie uwzględnienie jej w ewidencji zakupów i deklaracji VAT. W takim przypadku możliwa jest kwalifikacja czynu nie tylko z art. 56 kks, co umożliwiałoby skorzystanie ze szczególnej formy czynnego żalu, ale również np. z art. 62 par. 2 kks, co już takiej możliwości nie daje.
Inną zmianą, tym razem korzystną dla podatników, jest wskazanie wprost w przepisie, że szczególna forma czynnego żalu obejmuje także czyny dotyczące przesłania księgi. Chodzi tu o JPK VAT w części ewidencyjnej. Przed wprowadzeniem omawianej zmiany istniały wątpliwości, czy korekta JPK ma skutek czynnego żalu także w zakresie części ewidencyjnej. Ustawodawca wyjaśnił tę kwestię z korzyścią dla podatników.
Planowane zmiany
Obecnie rząd pracuje nad projektem obszernej nowelizacji kks. Obejmuje ona również zmiany w art. 16 kks, który reguluje podstawową formę czynnego żalu. Pierwsza zmiana ma polegać na tym, że należność publicznoprawna, którą należy uiścić w celu skorzystania z czynnego żalu, nie będzie musiała być wymagalna. Jest to rozwiązanie potencjalnie niekorzystne dla podatników, ale z praktycznego punktu widzenia raczej mało istotne.
Natomiast druga zmiana dotyczyć będzie warunku skuteczności czynnego żalu w postaci braku wszczęcia czynności służbowej zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. Obecnie przepis mówi o rozpoczęciu czynności przez organ ścigania, natomiast po zmianach będzie chodziło o każdy organ. Także w tym przypadku praktyczne znaczenie proponowanej zmiany wydaje się marginalne.
Niniejszy artykuł stanowi formę porady prawnej pro bono i ma na celu edukację prawną obywateli RP. Artykuł ten nie stanowi oferty handlowej w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego.
Nasza Kancelaria świadczy usługi prawne w zakresie każdej dziedziny prawnej. Jeśli poszukujecie Państwo prawnika, zapraszamy do kontaktu z naszą Kancelarią pod nr tel. 579636527, lub poprzez formularz kontaktowy, jaki znajduje się na naszej stronie głównej.
Świadczymy usługi prawne również drogą online. Informujemy, że porady prawne nie są udzielane pro bono.
Opracowano przez: Zespół LEGA ARTIS
Podstawa prawna:
