W piątek (16.06.2023 r.) Marian Banaś, prezes Najwyższej Izby Kontroli (NIK), złożył dwa wnioski do Trybunału Konstytucyjnego (TK), mające na celu zbadanie zgodności rządowych programów pomocy dla przedsiębiorców w czasie epidemii Covid-19, specustawy covidowej z 2 marca 2020 roku oraz jej nowelizacji z Konstytucją. Przypominamy, że z uwagi na niezaprzeczalny fakt okupacji stanowiska prezesa TK przez Julę Przyłębską, która w myśl prawa zakończyła kadencję w grudniu 2022 roku legalność tej instytucji, budzi poważne wątpliwości.
Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Marian Banaś, w świetle wyników kontroli dotyczących „Efektów wybranych działań państwa podejmowanych w celu łagodzenia skutków „epidemii” w gospodarce” oraz „Utworzenia i funkcjonowania szpitali tymczasowych powstałych w związku z epidemią COVID-19”, zdecydował się 16 czerwca 2023 roku skierować dwa wnioski do Trybunału Konstytucyjnego. Wnioski te mają na celu zbadanie zgodności z Konstytucją przepisów dotyczących rządowych programów pomocy dla przedsiębiorców w czasie „epidemii Covid-19”, specustawy covidowej z 2 marca 2020 roku oraz przepisów jej nowelizacji z 31 marca 2020 roku.
PFR nie należy do sektora finansów publicznych
W złożonym wniosku do Trybunału Konstytucyjnego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli wskazał, że przepisy dotyczące udzielania rządowej pomocy dla przedsiębiorców w czasie epidemii COVID-19 są niezgodne z ustawą o systemie instytucji rozwoju. Zadanie realizacji trzech programów pomocowych zostało powierzone spółce Polski Fundusz Rozwoju SA. Naczelnego Sądu Administracyjnego stwierdził, że ma miejsce „prywatyzacja zadań publicznych”, ponieważ zadania, które powinny być realizowane przez administrację publiczną, są wykonywane przez spółkę, która działa poza jej strukturą.
Prezes Najwyższej Izby Kontroli w swoim wniosku do Trybunału Konstytucyjnego zaapelował o zbadanie zgodności z Konstytucją oraz przepisami ustawy z 4 lipca 2019 roku o systemie instytucji rozwoju, przepisów zawartych w programach rządowych uchwalonych przez Radę Ministrów. Wniosek dotyczy trzech programów rządowych, które zostały uruchomione w odpowiedzi na skutki epidemii COVID-19 – dwa z nich w 2020 roku i jeden w 2021 roku. Poniżej znajdują się nazwy tych programów:
- tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla małych i średnich firm;
- tarcza finansowa Polskiego Funduszu Rozwoju dla dużych firm;
- tarcza finansowa 2.0 Polskiego Funduszu Rozwoju dla mikro, małych i średnich firm.
Najwyższa Izba Kontroli (NIK) podkreśla, że mimo iż Rada Ministrów, będąca organem administracji publicznej, powierzyła Polskiemu Funduszowi Rozwoju SA (PFR SA) realizację programów rządowych, które są związane z zadaniami administracji publicznej, to PFR SA nie posiada statusu organu administracyjnego w rozumieniu ustawy z 14 czerwca 1960 roku – Kodeksu postępowania administracyjnego. Według NIK, w ocenie m.in. Naczelnego Sądu Administracyjnego, mamy tutaj do czynienia zjawiskiem prywatyzacji zadań publicznych, ponieważ zadania, które powinny być realizowane przez administrację publiczną, są wykonywane przez podmiot spoza struktur administracyjnych. Przepisy o rangi ustawowej nie przekazują PFR kompetencji do podejmowania zadań o charakterze publicznym, ani nie upoważniają go do zawierania porozumień w tym zakresie.
– Polski Fundusz Rozwoju SA jest bowiem spółką prawa handlowego realizującą misję publiczną w rozumieniu art. 2 pkt 8 ustawy z 16 grudnia 2016 r. o zasadach zarządzania mieniem państwowym. Nie jest zaś podmiotem sektora finansów publicznych w rozumieniu art. 9 ustawy z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych – wskazuje NIK.
NIK podkreśla również, że Rada Ministrów naruszyła treść upoważnienia ustawowego, przekazując PFR SA kompetencje w szerszym zakresie, niż wynikało to z artykułu 21a ust. 1 ustawy o systemie instytucji rozwoju. Przekazane kompetencje obejmowały również czynności o charakterze władczym, takie jak jednostronne kształtowanie zasad udzielania pomocy o charakterze publicznoprawnym. Te czynności powinny być wyłącznie realizowane przez organy władzy publicznej. NIK twierdzi, że brak przekazania przez ustawodawcę Radzie Ministrów kompetencji do delegowania na PFR SA prawa do ustalania, szczegółowego określania lub modyfikowania programów rządowych, może świadczyć o wydaniu przepisów, które przekraczają kompetencje ustawodawcy oraz naruszają zasadę prawidłowej legislacji.
Tarcze antycovidowe niezgodne z Konstytucją
Prezes NIK zaznacza również, że tarcze finansowe są niezgodne z Konstytucją. We wniosku złożonym do Trybunału Konstytucyjnego przedstawiono postulat dotyczący zbadania zgodności z Konstytucją przepisów ustawy z 2 marca 2020 roku o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, oraz przepisów jej nowelizacji, uchwalonej 31 marca 2020 roku. Prezes NIK wnioskuje, aby Trybunał stwierdził, że wymienione ustawy są w całości niezgodne z zasadą prawidłowej legislacji, zasadą odpowiedniej vacatio legis (art. 2 Konstytucji RP) oraz zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji RP) ze względu na sposób ich uchwalenia.
