Prezydent podpisał kontrowersyjną nowelę prawa geologicznego i górniczego dot. złóż strategicznych

Duda podpisał nowelizację prawa geologicznego i górniczego, której celem jest m.in. zwiększenie ochrony złóż kopalin oraz wprowadzenie do ustawy instrumentów, związanych z transformacją energetyczno-klimatyczną, podała Kancelaria Prezydenta.

POLECAMY: Zakaz zabudowy bez odszkodowania! Sejm zatwierdził zmianę prawa geologicznego i górniczego

Przypominamy, że nowelizacja tzw. ustawy ocenowej, ma na celu wykluczenie obywateli z procesu planowania inwestycji, które rządzący jednostronnie i bez konsultacji uznają za „strategiczne”. Organizacje społeczne i samorządowcy wyrażają głębokie zaniepokojenie w związku z tym zagrożeniem i apelują o podjęcie działań.

Nowela wprowadza definicję „złoża strategicznego”, które ze względu na swoje istotne znaczenie dla gospodarki lub bezpieczeństwa kraju, zostaną objęte specjalną ochroną prawną. Według rządu, ma to wyeliminować ewentualne niejasności interpretacyjne i oficjalnie uznać wyjątkową rolę, jaką odgrywają złoża strategiczne w hierarchii krajowych zasobów mineralnych. Ponadto, procedura uznawania złoża za strategiczne zostanie uregulowana. Decyzję o takim uznaniu będzie podejmować minister ds. klimatu i środowiska. Minister będzie również publikował listę złóż strategicznych w Biuletynie Informacji Publicznej.

Nowe przepisy wprowadzają narzędzia mające na celu lepsze uwzględnienie złoż kopalin w dokumentach planistycznych. Dodatkowo, wprowadzane są mechanizmy związane z realizacją transformacji energetyczno-klimatycznej. Będzie możliwe prowadzenie działalności związanej z podziemnym składowaniem dwutlenku węgla (CCS) w szerszym zakresie niż obecnie. Istniejące przepisy dotyczące podziemnego magazynowania substancji zostaną dostosowane do magazynowania wodoru.

Rząd odpowiedzialny za projekt pragnie również umożliwić rekonstrukcję zamkniętych otworów wiertniczych, które wcześniej służyły do poszukiwania, rozpoznawania lub wydobywania kopalin, w celu wykorzystania ciepła z wnętrza Ziemi. Zmiany obejmują także liberalizację procedur związanych z uzyskiwaniem koncesji na działalność związaną z poszukiwaniem i rozpoznawaniem niektórych rodzajów zasobów mineralnych, takich jak węglowodory, oraz z podziemnym magazynowaniem substancji i składowaniem odpadów.

Różne grupy społeczne oraz władze lokalne wyrażały swoje obawy przed zaakceptowaniem projektu rządowego. Nowe przepisy dają bowiem ministrowi ds. klimatu i środowiska swobodę arbitralnej decyzji w kwestii uznawania złóż w Polsce za strategiczne oraz określania obszarów, na których mogą obowiązywać ograniczenia w zabudowie.

Zgodnie z wprowadzoną nowelą, gminy zostaną zobowiązane do akceptowania decyzji ministra w swoich dokumentach planistycznych, przy braku możliwości odwołania się do niezależnego sądu. Właściciele nieruchomości znajdujących się na obszarach uznanych za strategiczne złóż nie będą uprawnieni do otrzymania jakiejkolwiek rekompensaty za spadek wartości swoich działek lub ograniczenie ich praw do korzystania z nich.

Zarząd Stowarzyszenia Gmin Górniczych w Polsce obawia się, że nowe regulacje w znacznym stopniu (a być może całkowicie) ograniczają rolę samorządów i lokalnych społeczności, mocno ingerując w ich prawa planistyczne na obszarach związanych z występowaniem złóż kopalin. Stowarzyszenie uważa, że proponowane zmiany eliminują procesy konsultacji społecznych i nadzwyczajnie ograniczają prawo własności, co w efekcie obniża wartość nieruchomości ze względu na narzucone ograniczenia w zabudowie. W opinii przedstawicieli władz lokalnych, zaproponowane zmiany tylko zwiększą uprawnienia decyzyjne dla centralnej administracji oraz przekażą nowe kompetencje Głównemu Geologowi Kraju.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Kontrowersje wokół nowych przepisów prawa geologicznego. Zakaz zabudowy bez odszkodowania budzi obawy i protesty

Fundacja Frank Bold zwraca uwagę, że brak jest przewidzianej ścieżki odwoławczej od takich decyzji. Kryteria uznania złoża za strategiczne zostały sformułowane w sposób ogólnikowy, co prowadzi do obaw, że mapa kraju zostanie wypełniona obszarami, na których stworzenie nawet pojedynczego domu czy nowej drogi stanie się niemożliwe, nawet jeśli nie istnieją rzeczywiste plany eksploatacji w tych miejscach.

Obecnie istniejące przepisy wymagają, aby inwestycje państwowe, takie jak autostrady, obwodnice, elektrownie atomowe, kopalnie, składowiska odpadów itp., były poddane pełnej ocenie oddziaływania na środowisko i konsultowane ze społeczeństwem. Dzięki temu procesowi inwestycyjnemu uwzględniane są interesy społeczne, samorządowe, ochrona środowiska oraz dobra kultury. Jednak rząd planuje usunięcie tych przepisów.

Oto główne zmiany prawa, które obecny rząd wczoraj zatwierdził:

1. Inwestycję, której nie udaje się przeforsować ze względu na obowiązujące przepisy ochrony środowiska i protesty społeczne, rząd będzie mógł spod tych przepisów wyłączyć i nadać jej uprzywilejowany tryb postępowania dla inwestycji “strategicznych”.

2. Kryteria uznania danej inwestycji za “strategiczną” przez rząd będą całkowicie dowolne i uznaniowe.

3. Specjalny tryb wydawania pozwoleń dla inwestycji “strategicznych” nie przewiduje konsultacji z okolicznymi mieszkańcami czy właścicielami gruntów na terenie planowanej inwestycji! 

4. Inwestycje “strategiczne” będzie można realizować wbrew woli gminy i wbrew istniejącym miejscowym planom zagospodarowania przestrzennego. Oprócz złamania konstytucyjnego prawa własności rząd Mateusza Morawieckiego tworzy też kolejne pole konfliktu między Polską a Unią, gdyż planowane przepisy nie są zgodne z prawem unijnym – zwracają uwagę autorzy apelu.

Proponowana nowelizacja, w przeciwieństwie do unijnych regulacji, rozszerza zakres możliwości odstępstwa od obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko z udziałem społeczeństwa. Ta proponowana zmiana pozbawia procesu jakąkolwiek kontrolę społeczną, co jest sprzeczne z dyrektywą ocenową Unii Europejskiej. Ponadto, nowelizacja narusza również unijną dyrektywę siedliskową, co może prowadzić do osłabienia systemu ochrony przyrody w ramach sieci Natura 2000 w Polsce.

Nowe przepisy obejmują szeroki zakres przedsięwzięć, takich jak budowa dróg, linii kolejowych, lotnisk, stopni wodnych i regulacji rzek, składowisk odpadów niebezpiecznych, linii przesyłowych, elektrowni czy kopalni. Organizacje społeczne podkreślają, że sposób wprowadzenia tych kontrowersyjnych rozwiązań jest skandaliczny.

Nowelizacja ustawy była poddawana publicznym konsultacjom wiosną 2022 roku, jednak kontrowersyjne zmiany zostały wprowadzone dopiero w marcu 2023 roku. Organizacje zwracają uwagę, że proponowane przepisy zostały ujawnione dopiero w dniu przekazania projektu do Sejmu, co uniemożliwiło stronie społecznej zapoznanie się z nimi wcześniej. W związku z tym, organizacje te apelują do posłów i posłanek o całkowite odrzucenie nowelizacji tzw. ustawy ocenowej, a do rządu – o ponowne poddanie jej konsultacjom publicznym oraz opracowanie z poszanowaniem standardów demokratycznego procesu tworzenia prawa.

KONKLUZJA:

Przyjęta przez Sejm nowelizacja tzw. ustawy ocenowej wywołuje poważne obawy i kontrowersje ze względu na jej wpływ na różne aspekty życia społecznego i ochrony środowiska. Poniżej przedstawiamy punkty, które budzą nasze kontrowersje w tym projekcie ustawy:

1. Nowe przepisy wprowadzają ochronę wszystkich złóż w Polsce na czas nieograniczony bez możliwości zabudowy. To oznacza, że pola uprawne znajdujące się nad tymi złożami oraz miejsca zatłaczania spalin pod ziemię z cementowni, elektrowni, spalarni śmieci itp. zostaną wywłaszczone bez odszkodowania.
2. Obszar objęty ochroną według map obejmie 2/3 terytorium Polski, co uniemożliwi remonty i rozbudowę domów, a także budowę nowych domów na działkach przeznaczonych obecnie pod zabudowę.
3. Nowelizacja umożliwi koncernom eksploatację strategicznych zasobów wody pitnej znajdujących się pod ziemią, a także pozwoli na traktowanie wody jako wydzielanego dobra.
4. Samorządy zostaną pozbawione prawa rozwoju swoich terenów poprzez zakaz zabudowy nad złożami, które będą uznane za strategiczne przez Głównego Geologa Kraju, nawet jeśli chodzi o piaski kwarcowe.
5. Samorządom zostanie odebrane prawo uczestnictwa w procesie wydawania koncesji, co spowoduje spadek wartości gruntów i budynków publicznych nad objętymi ochroną złożami.
6. Nowelizacja przewiduje kary dla samorządów, które nie ujawnią złóż w studiach i planach miejscowych, nakładając na społeczności lokalne obowiązek płacenia kar za odmowę oddania dóbr koncernom.
7. Istnieje ryzyko korumpowania samorządowców poprzez płacenie przez koncerny za sporządzanie planów miejscowych.
8. Koncesja stanie się ostatecznym aktem prawnym, który nie podlega zaskarżeniu przez właścicieli nieruchomości i samorządy.
9. Istnieje obawa, że zatłaczanie pod ziemię spalin, które rozprężają się w bardzo krótkim czasie, może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi i zwierząt. Dodatkowo, istnieje ryzyko wystąpienia trzęsień ziemi i erupcji spalin, które mogą powodować duszenie i inne niebezpieczeństwa.
10. Nowelizacja uniemożliwi wykorzystanie taniej i czystej energii geotermalnej w Polsce na obszarach, gdzie zatłaczane będą

Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia, z wyjątkiem niektórych przepisów, dla których ustawa przewiduje późniejszy ich termin wejścia w życie.