Trybunał Sprawiedliwości 19 października 2023 r. w sprawie C‑655/21 po raz pierwszy od dłuższego czasu wypowiedział się w sprawie prawnokarnej perspektywy egzekwowania ochrony praw własności intelektualnej. Zdaniem Trybunału, kara pozbawienia wolności w wymiarze od pięciu lat za naruszenie znaku towarowego może być nieproporcjonalna do skali dokonanego naruszenia. To orzeczenie jest ważnym głosem w dyskusji na temat stosowania kar o charakterze wolnościowym za przestępstwa popełnione na szkodę podmiotów uprawnionych z tytułu posiadanych praw IP.
Bułgarski przypadek naruszenia
Sąd Rejonowy w Nesebyrze (Rayonen Sad-Nesebar) zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o udzielenie odpowiedzi na cztery pytania prejudycjalne, z których dwa pierwsze dotyczyły wykładni dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej, zaś dwa ostatnie wykładni art. 49 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Pytania te zostały podniesione w ramach postępowania karnego przeciwko przedsiębiorczyni, która została oskarżona o popełnienie szeregu przestępstw związanych z naruszeniem praw do znaków towarowych. Jej działalność polegała na oferowaniu do sprzedaży odzieży, na której umieszczano, bez zgody właściciela odpowiedniego prawa, oznaczenia podobne do takich znaków towarowych, o łącznej wartości 1 404 590 BGN, w przypadku towarów oryginalnych, i 80 201 BGN w przypadku towarów stanowiących imitację. Podróbki zostały zajęte w obiekcie handlowym, w którym były oferowane na sprzedaż, uległy przepadkowi, a następnie zostały zniszczone.
Bułgarski sąd odsyłający wskazał, że w ramach zakresu uznania przyznanego w motywie 28 dyrektywy 2004/48 w Republice Bułgarii wprowadzono regulację przestępstw dotyczących naruszeń praw własności intelektualnej, które funkcjonowały równolegle względem naruszenia administracyjnego przewidzianego w ustawie o znakach towarowych i oznaczeniach geograficznych (Zakon za markite i geografskite oznacheniya). Sąd zauważył, że opis czynu stanowiącego przestępstwo, o którym mowa w art. 172b ust. 2 kodeksu karnego (Nakazatelen kodeks), wymaga dokonania oceny rozmiaru szkody wyrządzonej właścicielowi prawa. W tym celu orzecznictwo krajowe odwołuje się do nieprzewidzianego w dyrektywie 2004/48 domniemania, zgodnie z którym szkoda wynikająca z tego przestępstwa odpowiadałaby równowartości towarów według cen detalicznych wytworzonych zgodnie z prawem towarów, identycznych z towarami stanowiącymi przedmiot naruszenia, lub podobnych do nich. Ponadto szkody te wykluczałoby zarówno utracone korzyści, jak i szkodę niemajątkową (moralną). W takich okolicznościach rzeczony sąd odsyłający zastanawiał się, czy bułgarskie ustawodawstwo jest zgodne z dyrektywą 2004/48.
Kolejno wskazano, że po ustaleniu, że przestępstwo oraz delikt administracyjny wchodzą w zakres stosowania prawa Unii jako przepisy ustanawiające sankcje mające zastosowanie do stosunków prawnych podlegających prawu Unii, sąd odsyłający zastanawiał się, czy ustawodawstwo bułgarskie, które obejmuje takie samo zachowanie znamionami naruszenia administracyjnego i znamionami przestępstwa, jest zgodne z art. 49 ust. 1 karty, nie przewidując jasnego i dokładnego kryterium rozgraniczającego.
Sąd bułgarski powziął w końcu wątpliwość, czy kara pozbawienia wolności przewidziana w art. 172b ust. 2 kodeksu karnego, o wyjątkowo wysokim dolnym progu, lecz również górnym progu, którego także nie można uznać za niski, zachowuje zasadę proporcjonalności określoną w art. 49 ust. 3 karty, również w świetle okoliczności, że konkretne możliwości obniżenia kary są bardzo ograniczone.
Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości
Trybunał rozpoznał łącznie dwa pierwsze pytania, uznając je za niedopuszczalne. Wskazano, że dyrektywa 2004/48 nie reguluje problematyki procedur i sankcji karnych znajdujących zastosowanie w przypadku naruszeń praw własności intelektualnej, przyznając jednocześnie państwom członkowskim kompetencję do ustanawiania norm na mocy prawa krajowego lub międzynarodowego w celu wprowadzania sankcji, w szczególności sankcji karnych, które uznają one za odpowiednie w przypadku naruszenia tych praw. W konsekwencji, mając na uwadze, że postępowanie główne jest wyłącznie postępowaniem karnym, dla wydania rozstrzygnięcia w sprawie głównej nie jest konieczne wykładnia dyrektywy, o którą zwrócił się sąd odsyłający w pytaniach pierwszym i drugim.
Trybunał wypowiedział się w przedmiocie pytań trzeciego i czwartego, gdzie sąd odsyłający zwracał się o dokonanie wykładni art. 49 Karty praw podstawowych w celu zbadania zgodności z postanowieniem bułgarskiego kodeksu karnego, uznając, że sytuacja prawna leżąca u podstaw sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym jest objęta zakresem stosowania prawa Unii.
| Uwaga! Do sprawy wpłynęła opinia rządu austriackiego, który twierdził, że Trybunał nie jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na pytania trzecie i czwarte, ponieważ przepisy karne rozpatrywane w postępowaniu głównym nie stanowią przejawu stosowania prawa Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych, a zatem nie mogą być oceniane w świetle jej art. 4 |
Trybunał uznając swoją właściwość odwołał się do Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej („Porozumienie TRIPS”), argumentując, że porozumienie ustanawiające WTO, które obejmuje porozumienie TRIPS, zostało zawarte przez Unię i wobec tego od chwili jego wejścia w życie, czyli od dnia 1 stycznia 1995 r., stanowi integralną część prawa Unii. TRIPS ma za zadanie ograniczenie wypaczeń w handlu międzynarodowym, gwarantując na terytorium każdego członka WTO skuteczną i wystarczającą ochronę praw własności intelektualnej. Porozumienie przyczynia się do realizacji tego celu, stanowiąc, dla każdej z głównych kategorii praw własności intelektualnej, normy mające być stosowane przez każdego członka WTO.
Artykuł 61 porozumienia TRIPS stanowi, że „[członkowie WTO] ustanowią procedury karne i kary, które będą stosowane przynajmniej w przypadkach umyślnego podrabiania znaku towarowego lub piractwa praw autorskich, dokonanego na skalę handlową”, że „dostępne środki zaradcze będą obejmowały uwięzienie albo kary pieniężne wystarczające dla odstraszenia zgodnie z wymiarem kar stosowanych za przestępstwa o odpowiadającym im ciężarze” oraz że „[w] stosownych przypadkach dostępne środki zaradcze będą obejmowały także konfiskatę, przepadek i zniszczenie towarów stanowiących naruszenie oraz wszelkich materiałów i narzędzi, które były głównie stosowane dla popełnienia przestępstwa”. Oznacza to, że gdy państwa członkowskie wykonują zobowiązania wynikające z porozumienia TRIPS, w tym zobowiązania nałożone w jego art. 61, należy uznać, że stosują one prawo Unii w rozumieniu art. 51 ust. 1 karty praw podstawowych.
Orzekając co do istoty w zakresie pytania trzeciego Trybunał Sprawiedliwości wyjaśnił, że art. 49 ust. 1 karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że zasada ustawowej określoności czynów zabronionych i kar nie stoi na przeszkodzie przepisom krajowym, które w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego przewidują, że to samo zachowanie może być kwalifikowane zarówno jako delikt administracyjny, jak i przestępstwo, bez wskazania kryteriów pozwalających na dokładne rozgraniczenie deliktu administracyjnego od przestępstwa, gdyż ustawa karna i ustawa o znakach towarowych opisują czyn w podobny, a nawet identyczny sposób.
Co się tyczy pytania czwartego, Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że art. 61 porozumienia TRIPS, który odzwierciedla w tym względzie wymóg proporcjonalności ustanowiony też w art. 49 ust. 3 karty praw podstawowych, nakazuje by każda sankcja karna przewidziana przez te przepisy musi być współmierna do wagi danego przestępstwa. Podczas gdy poddany pod ocenę Trybunału przepis bułgarskiego kodeksu karnego może dotyczyć każdego czynu polegającego na używaniu znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego i każdy czyn odpowiadający temu opisowi, który został popełniony wielokrotnie lub który spowodował szkodę znacznej wartości, jest zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od pięciu lat.
Tak wysokie zagrożenie karą, we wszystkich przypadkach używania znaku towarowego w obrocie handlowym bez zgody właściciela prawa wyłącznego, znacznie utrudnia stosowanie przepisu przez właściwe organy i ustalenie, w świetle wszystkich istotnych okoliczności danego przypadku, kary, której surowość nie będzie niewspółmierna do wagi stwierdzonego naruszenia. Wobec tego, Trybunał odpowiadając na pytanie czwarte stwierdził, że art. 49 ust. 3 Karty praw podstawowych należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi krajowemu, który w przypadku używania w obrocie handlowym znaku towarowego bez zgody właściciela prawa wyłącznego, wielokrotnie lub prowadzącego do powstania szkody znacznej wartości, ustala dolną granicę kary pozbawienia wolności na czas nie krótszy od pięciu lat.
Drogi czytelniku przypominamy, że wszystkie sprawy prawne w tym sprawa, o jakiej piszemy, potrafią być zawiłe i często wymagają uzyskania pomocy prawnika. Warto przed podjęcie kraków prawnych zawsze omówić je z prawnikiem.
Skontaktuj się z nami już teraz. Przeanalizujemy Twoją sprawę i sprawdzimy dokładnie, co da się zrobić w Twojej sprawie. Nasi eksperci pomogli już niejednemu klientowi, który myślał, że jest już w sytuacji bez wyjścia.
Napisz do nas lub zadzwoń już teraz.
☎️ 579-636-527
Podstawa prawna:
- art. 49 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej
- motyw 28, art. 1, art. 13, art. 16 Dyrektywy 2004/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 29 kwietnia 2004 r. w sprawie egzekwowania praw własności intelektualnej
- art. 61 Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej („Porozumienie TRIPS”)
- art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
