Wyrok Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2023 roku (sygn. akt I KZP 5/23) potwierdza, że skład Trybunału Konstytucyjnego (TK) z udziałem osób zastępujących wcześniejszych sędziów nie ma skutków prawnych.
Sprawa ta miała swoje źródło w precedensowym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 2022 r. (sygn. akt SK 78/21), który stwierdził naruszenie Konstytucji przez pewne przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, dotyczące stawek wynagrodzenia dla obrońców z urzędu.
POLECAMY: Bodnar zapowiedział zamorzenie pracy noeKRS. „To nie jest kolekcjonowanie pokemonów”
Po tym orzeczeniu pojawiły się rozbieżne interpretacje w sądach dotyczące wniosków obrońców o zwiększenie wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie tych rozbieżności.
Jednak Sąd Najwyższy, w postanowieniu z 13 grudnia 2023 r., uznał, że nie może wydać uchwały w tej sprawie, gdyż wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie wpływa na skutki przewidziane w art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji.
Sąd Najwyższy argumentuje, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego był nieważny, ponieważ w jego składzie uczestniczył sędzia powołany na miejsce zmarłego sędziego, który z kolei zajął miejsce wcześniej obsadzone przez inną osobę wybraną przez Sejm VII Kadencji. Tę sytuację potwierdził sam Trybunał Konstytucyjny we wcześniejszych wyrokach m.in. z 3 grudnia 2015 r. (sygn. akt K 34/15), z 9 grudnia 2015 r. (sygn. akt K 35/15) czy 9 marca 2016 r. (sygn. akt K 47/15).
Warto dodać, że zgodnie z Konstytucją, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Sąd Najwyższy podkreślił, że decyzje tego rodzaju organu wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, nie przekraczający osiemnastu miesięcy w przypadku ustawy, a dwunastu miesięcy w przypadku innego aktu normatywnego. W sytuacji orzeczeń związanych z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, termin ten jest ustalany po konsultacji z Radą Ministrów.
Sąd Najwyższy powołał się również na orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) z 7 maja 2021 r. dotyczące sprawy XERO FLOR przeciwko Polsce. ETPCz uznał, że skład Trybunału Konstytucyjnego z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte narusza przepis art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPC), gdyż nie spełnia wymogu bycia „sądem ustanowionym ustawą”.
Sąd Najwyższy: nie możemy chronić „paserstwa konstytucyjnego”
Decyzja Sądu Najwyższego z 13 grudnia 2023 roku (sygn. akt I KZP 5/23) potwierdza, że skład Trybunału Konstytucyjnego z udziałem osób zastępujących wcześniejszych sędziów nie ma skutków prawnych. Sprawa ta miała swoje źródło w precedensowym wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 20 grudnia 2022 r. (sygn. akt SK 78/21), który stwierdził naruszenie Konstytucji przez pewne przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, dotyczące stawek wynagrodzenia dla obrońców z urzędu.
Po tym orzeczeniu pojawiły się rozbieżne interpretacje w sądach dotyczące wniosków obrońców o zwiększenie wynagrodzenia za pomoc prawną z urzędu. Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Sądu Najwyższego o rozstrzygnięcie tych rozbieżności. Jednakże Sąd Najwyższy, w postanowieniu z 13 grudnia 2023 r., uznał, że nie może wydać uchwały w tej sprawie, gdyż wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie wpływa na skutki przewidziane w Konstytucji.
Sąd Najwyższy argumentuje, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego był nieważny, ponieważ w jego składzie uczestniczył sędzia powołany na miejsce zmarłego sędziego, który z kolei zajął miejsce wcześniej obsadzone przez inną osobę wybraną przez Sejm VII Kadencji. Tę sytuację potwierdził sam Trybunał Konstytucyjny w wcześniejszych wyrokach.
Warto dodać, że zgodnie z Konstytucją, orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Sąd Najwyższy podkreślił, że decyzje tego rodzaju organu wchodzą w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego, nie przekraczający osiemnastu miesięcy w przypadku ustawy, a dwunastu miesięcy w przypadku innego aktu normatywnego. W sytuacji orzeczeń związanych z nakładami finansowymi nie przewidzianymi w ustawie budżetowej, termin ten jest ustalany po konsultacji z Radą Ministrów.
Sąd Najwyższy powołał się również na orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz) z 7 maja 2021 r. dotyczące sprawy XERO FLOR przeciwko Polsce. ETPCz uznał, że skład Trybunału Konstytucyjnego z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte narusza przepis art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPC), gdyż nie spełnia wymogu bycia „sądem ustanowionym ustawą”.
Sądy powinny przeprowadzić rozproszoną kontrolę konstytucyjną w kontekście meritum pytania Rzecznika Praw Obywatelskich
Skład orzekający uznał, że w przypadku, gdy obrońca lub pełnomocnik, będący adwokatem świadczącym bezpłatną pomoc prawną z urzędu, złoży wniosek o zwrot kosztów tej bezpłatnej pomocy w postępowaniu karnym, zastosowanie stawek określonych w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. dotyczącego opłat za czynności adwokackie (tekst jednolity: Dz. U. z 2023 r., poz. 1964 ze zm.), zadaniem sądu powinno być przeprowadzenie rozproszonej kontroli konstytucyjnej rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów bezpłatnej pomocy prawnej udzielanej przez adwokata z urzędu. Kontrola ta powinna opierać się na wzorcach konstytucyjnych jednoznacznie określonych m.in. w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2020 r., SK 66/19.
W przypadku, gdy taka kontrola prowadziłaby do wniosku o niezgodności z Konstytucją danej normy prawnej zawartej w tym rozporządzeniu lub jego całości, oczywiste powinno być pominięcie tych niekonstytucyjnych przepisów w trakcie orzekania i oparcie się na przepisach wspomnianego wcześniej rozporządzenia regulującego opłaty za czynności adwokackie realizowane z wyboru.
Gasiuk-Pihowicz: przełomowe orzeczenie. Kaleta: czysta anarchia
Orzeczenie SN wywołało dyskusję wśród polityków na platformie „X” (dawniej Twitter). Posłanka Koalicji Obywatelskiej Kamila Gasik-Pihowicz stwierdziła, iż jest to przełomowe orzeczenie. „Wyroki wydane z udziałem dublerów w TK nie mają mocy powszechnie obowiązującej i nie są ostateczne — orzekł powiększony skład Izby Karnej. Tu już nie ma z czym dyskutować. Wyrok z dublerem to nie wyrok” – skomentowała.
Z kolei były wiceminister sprawiedliwości, Sebastian Kaleta – częściowo odpowiedzialny za zniszczenie wymiaru sprawiedliwości poprzez stworzenie neoKRS, upolitycznienie wymiaru sprawiedliwości, nielegalne przedłużenie Juli Przyłębskiej prezesury w TK oraz powoływanie poprzez asygnowane konkursy organizowane przez neoKRS „pokemonów” – stwierdził, że: „sędziowie Izby Karnej SN od 2015 roku bawią się w legislatorów i ustrojodawców. A to unieważniają kpk a to ustawę o sądach powszechnych lub KRS. Kolejny raz robią to z Konstytucją. Wpierw w przypadku aktu łaski Prezydenta, teraz w sprawie TK”. Jak podkreślił „jest to czysta anarchia”.
„W Konstytucji nie ma przepisu o kompetencji SN do oceniania TK. Jednak jest nawet kilka o tym, że wobec SN może robić to TK. Zarówno art. 189 (wyrok TK w sprawie prawotwórczej uchwale trzech izb SN z 2021 roku) oraz art. 190, który wprost zakazuje kwestionowania wyroków TK” – dodała dalej.
Stanowisko tego zdemoralizowanego polityka jednak nie powinno nikogo dziwić, ponieważ PiS znany jest z podważania każdego niekorzystnego dla nich orzeczenia, do jakich to należy również zaliczyć.
Postanowienie SN wydano w składzie: SSN Michał Laskowski (przewodniczący), SSN Tomasz Artymiuk (sprawozdawca), SSN Jerzy Grubba, SSN Kazimierz Klugiewicz, SSN Jarosław Matras, SSN Marek Pietruszyński oraz SSN Andrzej Stępka.
